We zijn benieuwd in welke richting Richard Kelly zijn carrière zal evolueren. Met zijn debuut “Donnie Darko” maakte hij een van de meest gesmaakte cultfilms van het voorbije decennium, en hij kreeg zelfs carte blanche om daarna een director’s cut uit te brengen van dat onder de huid kruipend meesterwerk. Vijf jaar later schoot Kelly zichzelf echter in de voet met het ondoordringbare, warrige en eigenlijk niet zo bijster goede “Southland Tales”. Zijn derde film “The Box” is de meest commerciële film uit zijn oeuvre, en moest dan ook zijn doorbraak betekenen bij het grote publiek. Helaas pindakaas: Kelly’s eigenzinnige stijl brak maar weinig potten aan de kassa, en ook de meeste critici waren niet mals voor deze sf-thriller.

Helemaal ongelijk kunnen we de criticasters niet geven. Wat op zich een eenvoudig intrigerende thriller zou kunnen zijn, groeit in Kelly’s handen uit tot een moeilijk in te schatten metafysische sf-prent. Op zich niks mis mee, maar het aantal plotgaten dat zich in de tweede helft van de film als een legioen lintwormen in een dikke darm wurmt, zorgt er toch voor dat “The Box” een film is die zijn potentieel niet volledig waarmaakt.

“The Box” is gebaseerd op het kortverhaal “Button, Button” van Richard Matheson uit 1970 en werd “Twilight Zone”-gewijs al eens in 1986 verfilmd. Het centrale gegeven blijft ideaal horrorvoer: een koppel krijgt bezoek van een mysterieuze man die hen een doos met een drukknop schenkt. Ze krijgen 24 uur bedenktijd of ze al dan niet op de knop drukken. Doen ze dat, dan krijgen ze een miljoen dollar, maar die actie zorgt er wel voor dat ergens ter wereld iemand sterft die ze niet kennen. Drukken ze niet op de knop, dan krijgen ze geen geld, maar dan hebben ze ook geen dode op hun geweten.

Dilemmakrijgers van dienst zijn Norma (Cameron Diaz) en Arthur (James Marsden). Zij is een lerares, hij een wetenschapper die hoopt bij de uitverkorenen te zijn die aan boord mag van een raket naar Mars. Op het moment dat Arlington Steward (een gehavende Frank Langella) op de stoep staat met het drukknopvoorstel, gaat het de twee net even iets minder voor de wind. De studietoelage voor hun zoon Walter wordt immers stopgezet, en ook Arthurs ruimtereis wordt geannuleerd. Het aanbod om snel even een miljoen dollar overhandigd te krijgen is dan ook aanlokkelijk. Maar schijn bedriegt. Norma en Arthur geraken hoe langer hoe meer verwikkeld in een mysterieuze plot waarbij Arlington hen steeds een stap voor is.

Het duurt lang eer Kelly duidelijkheid schept in de chaos die hij creëert: het hoge “Body Snatchers”-gehalte van de film levert de nodige sfeervolle kippenvelscènes op, maar ergens rijst de vraag of het echt nodig was om het verhaal boordevol kronkelige bochten te stoppen, waarvan er heel wat niet worden verklaard, sommige te slordig zijn uitgewerkt en andere te abrupt worden afgebroken. Kelly’s voorliefde voor surreële science-fictionabracadabra laat heel wat cruciale steken vallen. Want ook al is het uiteindelijk wel duidelijk wat de moraal van het verhaal is en wordt ook min of meer haarfijn uitgelegd wie Arlington Steward is, sommige scènes zijn gewoonweg niet te verklaren of zelfs compleet van de pot gerukt. En die rare kronkels ondermijnen uiteindelijk wel de (koop)kracht van een interessant sf-thrillergegeven.

Gelukkig blijft “The Box” niettegenstaande de inzinkingen intrigeren, niet in het minst omdat Kelly Mathesons proza in 1976 neerpoot. Op die manier kan hij een belangrijke rol geven aan spuuglelijk behangpapier en andere seventieshebbedingetjes, en kan hij het geheel ook nog eens inbedden in scheepsladingen paranoia, met een reis naar Mars als bijkomend mysterieus ingrediënt. En dat alles op de tonen van een moeilijk in een hokje onder te brengen soundtrack van het Canadese Arcade Fire. “The Box” is een hersenbreker voor de fans van te nemen of te laten-cinema. Of hoe Kelly, alle commercialiteit ten spijt, toch vooral opnieuw een cultfilm heeft gemaakt.

De extra’s geven wat achtergrond bij dat cultgehalte: Kelly vertelt hoe hij de personages van James Marsden en Cameron Diaz naar zijn ouders heeft gemodelleerd (pa Kelly werkte echt bij de NASA en ma Kelly had echt nood aan een voetprothese) en verhaalt over zijn waardering van het oeuvre van Richard Matheson, die in een aparte extra kort wordt geïnterviewd. Daarnaast worden ook nog heel summier de speciale effecten belicht. De leukste extra is alvast de originele “Twilight Zone”-aflevering uit 1986. Kan je meteen zien in welke richting Kelly zijn speelfilmversie heeft laten evolueren.