Na de oorlog komen oorlogsfilms. Harde, spannende, soms bijzonder realistische, gruwelijke oorlogsfilms. Zoals “Black Hawk Down”. Soms komen films in de zalen die een stuk dieper gaan dan het louter tonen van wat zich in Somalië, Afghanistan, Viëtnam en stilaan ook Irak, ‘in the field’ zelf dus, heeft afgespeeld. En er zijn ook films die handelen over de gevolgen van wat in de vermelde landen is gebeurd. Wij kennen de oorlog voornamelijk van op televisie. Maar wat de tienduizenden soldaten (hebben) ervaren op psychisch en psychologisch vlak in Irak is voor weinig regisseurs interessant genoeg om er een langspeelfilm over te maken.
Paul Haggis (“Crash”) weet dat ook, maar slaagt erin om op een gepaste manier de waanzin van de oorlog en de normvervaging die dit onvermijdelijk met zich meebrengt voor alle betrokkenen, feilloos in te passen in “The Valley of Elah”, overigens gebaseerd op ware feiten uit het verleden. “In The Valley of Elah” is dus in zekere zin ook een oorlogsfilm, maar dan één met accenten die je niet in dit specifieke genre zou verwachten.

Hank Deerfield (Tommy Lee Jones) is een sergeant op pensioen die vroeger werkte bij de Militaire Politie. Zijn zoon is een soldaat die vecht in Irak. Of… gevochten hééft, want de eenheid waar hij deel van uitmaakt is ondertussen naar huis gekomen. Alleen is Mike Deerfield nu niet in de kazerne waar hij zou moeten zijn. Mike heeft omtrent zijn afwezigheid niets laten weten, wat heel ongebruikelijk is volgens zijn vader. Een telefoontje naar zijn GSM-toestel levert ook geen resultaat op waardoor Hank zelf polshoogte gaat nemen. Veel wijzer wordt hij niet en ook bij de Politie is men niet echt bereid hem te helpen, men verwijst Hank gewoon door naar het militaire apparaat waar Mike toch deel van uitmaakt.
Een dag later brengt men Hank het slechte nieuws. Zijn zoon werd dood aangetroffen in de buurt van de legerkazerne en het stoffelijk overschot bevindt zich niet echt in een toestand om een begroeting nog mogelijk te maken. Maar Hank staat erop om zijn zoon te zien en kijkt even later naar een aantal verminkte, verbrande, aan stukken gesneden lichaamsdelen… De plaats waar het lichaam werd gevonden zorgt voor heel wat getouwtrek tussen de plaatselijke autoriteiten en de militaire top. Het leger wil de in eigen rangen gepleegde moord het liefst zelf/intern onderzoeken zodat er ook niet meer ruchtbaarheid dan nodig aan gegeven zal worden terwijl inspecteur Emily (Charlize Theron) vastbesloten is om nu wél de zaak ter harte te nemen en te onderzoeken. Ze heeft nog iets goed te maken nadat ze Hank wandelen stuurde toen hij de dag daarvoor melding wou maken van de vermissing van zijn zoon.

Paul Haggis ‘ “In the Valley of Elah” is gebaseerd op een artikel van Mark Boal dat destijds in het ‘Playboy’ magazine (!) verscheen onder de titel 'Death and Dishonor'. Daarin stond de moord op een Amerikaanse soldaat centraal die na zijn dienst in Irak in Ft. Benning in Georgia gelegerd was. Haggis sprak met Clint Eastwood over een eventuele verfilming van het verhaal (voor Eastwood had hij al “Million Dollar Baby”, “Letters from Iwo Jima” en “Flags of Our Fathers” geschreven) en die trok er mee naar Warner Bros. Dank zij Eastwood kon de film toch gerealiseerd worden (we schrijven 2003, een periode waarin niemand wou weten van het maken van deze film…). Haggis zelf omschrijft de film als één “over goede mensen die verschrikkelijke beslissingen moeten nemen”, op zich geen slechte synthese van dit sterke drama.
Paul Haggis zocht de acteurs voor zijn film niet alleen in de rangen van de ‘groten’ in Hollywoodland, ook nieuwkomers maakten een kans. Zo maakt Jake McLaughlin, overigens zelf een Irak-veteraan (!) bijvoorbeeld zijn acteerdebuut in de rol van Gordon Bonner. Wes Chatham (Korporaal Pennings) diende ook al in de Golf. “In the Valley of Elah” verwijst naar een historische gebeurtenis in de Bijbel – de confrontatie tussen David en Goliath. De parallel met de voorbije oorlogsjaren in Irak is duidelijk, de verantwoordelijkheid om jongen mannen en vrouwen richting Irak te sturen…

“In the Valley of Elah” kondigt zich aan als een drama rond het verwerkingsproces van een vader die zijn zoon heeft verloren in Irak maar voor een talent als Paul Haggis die ons eind 2005 nog verraste met het verbluffende “Crash” zou dit natuurlijk een te eenvoudig gegeven geweest zijn om er een langspeelfilm van te maken. Op het basisgegeven laat hij al heel snel het onderzoek rond de dood van Mike Deerfield aansluiten, ook al niet op een manier die de klassieke politiethrillers kenmerkt. De pijn, het rouwen om het verlies van hun zoon (Susan Sarandon is de moeder van de vermoorde soldaat) en Hanks vastberadenheid om de waarheid te achterhalen zijn de dingen die primeren hier en dus niet de als hocuspocus overkomende recherchetechnieken van sommige onderzoeken waarvan sommige films zich bedienen.

En dan is er nog de onderliggende boodschap van het geheel, eigenlijk nog het belangrijkste van allemaal : de wetenschap dat soldaten in omstandigheden als Irak niet kunnen functioneren als (normale) mensen. En hiertoe ook niet of nauwelijks nog in staat zijn bij hun thuiskomst. Een gevoelig punt natuurlijk voor de meeste Amerikanen maar geen reden voor Haggis om de vinger niet op de wonde te leggen. Niet alle soldiers hebben zich van begin tot eind voorbeeldig gedragen, van deze mensen wordt tijdens het uitvoeren van hun opdrachten dingen verwacht die een rationeel denkend mens nooit zou doen, het zijn maar enkele stellingen die met “In the Valley of Elah” worden bewezen.
Ook nu weer gooit Paul Haggis de chronologie van de gebeurtenissen in de film door elkaar, zij het niet zo subliem als in “Crash” maar dat hoefde hier ook niet waardoor niet alleen Tommy Lee Jones in de film maar ook de kijker de stukjes kan plaatsen in zijn context. Het telefoontje van Mike naar zijn vader bv, het filmpje dat werd opgenomen op zijn GSM, de foto die werd doorgemaild en een gruwelijke terugblik op de specifieke gebeurtenis die het allemaal duidelijk maakt…
Tommy Lee Jones imponeert opnieuw als de vader wiens leven gebroken is door de dood van zijn tweede zoon. De scène op het het einde van de film waarbij hij luistert naar wat iemand op Charlize Theron’s bandrecordertje inspreekt (let op de gelaatsuidrukking) getuigt van grote klasse. Susan Sarandon staat bij ons al even hoog aangeschreven (“Lorenzo’s Oil” mag dan al van 1992 geleden zijn, de hoogtepunten van dat drama staan nog steeds in ons filmgeheugen gegrift) maar is spijtig genoeg vrij beperkt in haar ‘screen time’ voor deze film.
“In the Valley of Elah” is een sterk drama, de andere oorlogsfilm, precies iets wat we van een getalenteerd filmmmaker als Paul Haggis konden verwachten.