Opvallend: hoe fysiek sterk de hier debuterende Terence Stamp op Queen-drummer Roger Taylor lijkt: het zouden zowaar tweelingbroers kunnen zijn. Edoch dit terzijde.

Stamp mocht debuteren in een uitstekend zeevaartdrama dat qua intensiteit niet moet onderdoen voor het verhaal van The Bounty. Al is Billy Budd fictie, zij het dan wel tegen de achtergrond van historisch accurate feiten. Zo was het de Britse marine toegestaan om tijdens de napoleontische oorlogen manschappen van andere Britse schepen op te vorderen om militaire redenen. Anno 1797 komt de jonge scheepshand Budd (Stamp dus) zo van een handelsschip op de HMS Avenger terecht: een schip waar Peter Ustinov kapitein is maar waar de lakens worden uitgedeeld door de sadistische master of arms Robert Ryan. En ja, daar komen zweepslagen en vodden van.

Billy Budd is gebaseerd op het gelijknamige kortverhaal van Moby Dick-auteur Herman Melville. Het verhaal was nog niet af toen Melville stierf in 1891 en werd voor het eerst gepubliceerd in 1924 onder toeziend oog van Melvilles weduwe en zijn biograaf. Later volgde nog een uitgebreidere versie toen literaire bollebozen zich nogmaals over de originele tekst bogen en zagen dat de eerste versie niet compleet of niet altijd juist geïnterpreteerd was. Toevallig werd die meer accurate versie uitgebracht in 1962, het jaar dat ook deze verfilming het levenslicht zag. Melvilles kortverhaal werd behalve voor een filmversie ook opgepikt voor twee opera’s en een toneelstuk. De Italiaanse opera werd voor het eerst opgevoerd in 1949, de Engelstalige door Benjamin Britten van muziek voorziene versie volgde in 1951. Meteen ook het jaar dat er een Broadwaytoneelstuk in première ging. En dat toneelstuk lag dan weer mee aan de basis voor deze door Ustinov geregisseerde fijne verfilming. Interessant opzoekwerk voor completisten: in 1955 was het verhaal ook te zien als een live opgevoerd televisiespel met William Shatner en Basil Rathbone in de hoofdrollen.

De filmversie zou oorspronkelijk worden geregisseerd door Robert Rossen die samen met DeWitt Bodeen de eerste versie van het script schreef. Voor Bodeen zou Billy Budd meteen zijn laatste scenariovermelding zijn, op de kop af twintig jaar nadat hij debuteerde met de onverwoestbare klassieker Cat People voor Jacques Tourneur. Ustinov maakt van Bill Budd een statig melodrama waarin de spanning constant borrelt en broeit. Stamp is uitstekend als naïeve matroos, Ryan maakt van de smeerlap van dienst een echte smeerlap en Ustinov zelf is nagenoeg perfect als door zijn geweten geplaagde letter van de wet-volger. De opnames in het zilte nat ademen de juiste graad van claustrofobie uit en het donkere slotakkoord is een met verve in beeld gebrachte emotionele uppercut. Cinema op het scherpst van de degen.

Ustinov kreeg van de Amerikaanse distributeur Allied Artists trouwens de vraag of hij het einde niet vrolijker kon maken. Waarop Ustinov laconiek riposteerde dat het goed was dat de studio Ben-Hur niet had gefinancierd of dat Jezus aan het eind anders levend van het kruis zou zijn gehaald. Niet de enige commerciële ingreep die de studio wou: zo kon Ustinov ook het voorstel om de climax aan het eind spectaculairder te maken door er stockbeelden uit piratenfilms aan toe te voegen afwimpelen. Nou nou nou. Of hoe de Amerikaantjes duidelijk niet wisten welk mooi kunstwerk ze in handen hadden.