Filmminnertjes met een zwak voor zwaar intelligent voer die niet alleen teren op cinema uit Burkina Faso, Estland of Nauru, kunnen niets anders dan Paul Thomas Anderson in hun armen sluiten. Na zijn ‘grote publieksfilms' “Boogie Nights” (1997) en “Magnolia” (1999) zoekt de gedoodverfde erfgenaam van Robert Altman immers het terrein op waar modale filmliefhebbers afhaken en de standvastige cinefiel voor uit zijn kot komt. Terrein waar veel lekkers te proeven valt, maar waar geen snelle hap of kant-en-klare dis op het menu staat. Was “There Will Be Blood” (2007) al een harde dobber, dan is het hek helemaal van de dam met “The Master”, waarvan meer dan de helft van het publiek niet zal weten waar het over gaat, en het waarschijnlijk ook niet zal willen weten.

Voor wie toch een kans wil wagen: Anderson heeft het over macht, manipulatie, meesters, slaven en het vinden van dé weg in het leven. Maar dan hermetisch tot in het oneindige: alsof de ondoordringbare eindscène van “There Will Be Blood” twee uur en een kwartier na elkaar wordt afgespeeld. Ankerpunt in “The Master” is Freddie Quell (Joaquin Phoenix), een 'shell shocked' oorlogsveteraan. Tijdens de fragmentarische beginscènes zien we hoe hij na de oorlog (en verslaafd aan seks en alcohol) op zoek moet naar de zin van het leven wil hij aarden in een maatschappij die zijn diensten niet echt meer nodig heeft. Na een tijd vol omzwervingen sluipt hij aan boord van een schip dat toebehoort aan Lancaster Dodd (Philip Seymour Hoffman). Die staat aan het hoofd van “The Cause”, bestaande uit volgelingen die zijn filosofische theorieën slikken als zoete broodjes. Dodd raakt geïntrigeerd door Freddie en laat hem kennismaken met zijn visie en gedachten. Dodd probeert om Freddies traumatische verleden los te weken en ontdekt onder meer dat zijn moeder in een instelling zit, hij een incestueuze relatie had met zijn tante en dat hij nooit over de breuk met zijn grote jeugdliefde Doris is geraakt. Freddie raakt steeds meer afhankelijk van Dodd en tussen de twee mannen ontstaat een relatie van geven en nemen en van aantrekken en afstoten. Freddie stelt zich open voor de visie van Dodd een wordt lid van “The Cause”. Onder meer door de terugwerkende kracht van Freddies demonen blijft de relatie tussen de twee mannen explosief, zeker als blijkt dat Dodd even afhankelijk blijkt van Freddie als omgekeerd.

Eind 2009 liet Paul Thomas Anderson weten dat hij een film wou maken over de enigmatische aantrekkingskracht van religieuze organisaties die een vaak ondefinieerbare macht uitoefenen op iedereen die hen lief heeft. Anderson kwam op dat idee na het lezen van een artikel waarin stond dat heel wat spirituele of filosofische bewegingen opmars maakten na tijden van oorlog, omdat heel wat mensen daarna extra kwetsbaar stonden en open stonden voor boodschappen van geloof en hoop. Ook Scientology maakte in die periode opmars. Waardoor “The Master” eigenlijk een min of meer onofficieel relaas is van de opkomst van die controversiële beweging. Naam en toenaam worden niet gebruikt, maar behalve de tijdsperiode (vlak na de tweede wereldoorlog dus) komen eveneens de denkwijzen overeen en is goeroe Lancaster Dodd duidelijk gemodelleerd naar Ron Hubbard.

Het scenario kwam er niet zonder slag of stoot: Anderson combineerde het met scènes die “There Will Be Blood” niet haalden en de militaire scènes waar de film mee opent zijn zelfs gebaseerd op verhalen die Jason Robards aan Anderson vertelde op de set van “Magnolia”. Oorspronkelijke geldschieter Universal bleek helaas niet tevreden over het scenario en weigerde om “The Master” te financieren en te distribueren. De reddende engel bleek Annaprna Pictures, het productiebedrijf van de atypische en amper zeventwintigjarige producente Megan Ellison die met extra fondsen over de brug kwam en eerder al Kathryn Bigelows “Zero Dark Thirty” mee op het droge trok.

Anderson ensceneert “The Master” vanuit een vacuüm: de narratieve draad is bewust zo vaag mogelijk gehouden en hoe sommige scènes in verhouding staan met elkaar blijft veelal een enigmatisch raadsel. Eenvoudige cinema is nu eenmaal niet aan hem besteed en narratieve mysteries blijven zijn ding. Het is een stijl zoals een andere, maar na verloop van tijd trekt op die manier alle betrokkenheid weg: zeker met de personages, maar ook met Andersons opvallende beeldcomposities. En dat is jammer, want de man kan wel degelijk een stukje filmen. En haalt als vanouds het beste uit zijn cast: vooral Phoenix overweldigt in een rol die Daniel-Day Lewis een Oscar zou hebben opgeleverd.

Phoenix’ absorberende vertolking houdt de prent voor het grootste deel recht: zelfs al heb je na het verloop van tijd wel gehad met zijn personage, de magnetische manier waarop hij een tikkende tijdbom neerzet is alvast een reden om “The Master” tot het eind uit te zitten. Of het toch minstens te proberen. Veel succes.