Een harde noot om te kraken, deze The Zone of Interest. En niet eens omwille van de inhoud. Hoe controversieel confronterend die ook is, echt verrassen doet die uiteindelijk niet. Het is de combinatie met – de term mag nog eens van stal, hortsik – de Kubrickiaanse beeldvorming die maakt dat Jonathan Glazers vierde langspeler zich voor de een als een meesterwerk zal ontbolsteren, en voor de ander koud monotoon op de grond zal ploffen. Of hoe Glazer tien jaar na het ondoorgrondelijke Under The Skin trouw blijft aan zijn reputatie van kunstzinnig evenementregisseur. Of zoiets.

Glazer vond de inspiratie voor The Zone of Interest in Martin Amis’ gelijknamige roman uit 2014. Maar ook niet meer dan dat: van de drie (fictieve) plotlijnen uit het boek is in de film geen sprake. Een boekverfilming is dit eigenlijk niet te noemen. Now a major motion picture … het hoeft niet op de flap van de heruitgave. Glazer gaat in de eerste plaats voor een factuele weergave van waargebeurde feiten: de hoofdpersonen hebben echt bestaan, hij mocht in/aan Auschwitz zelf filmen en ook in de details kiest hij zoveel mogelijk voor het waarachtige. Zo is er op een bepaald moment een pianostuk te horen dat destijds echt door een Holocaustoverlever van Auschwitz werd gecomponeerd.

De essentie van de prent is de koele en niet van zwarte humor gespeende manier waarop we het leven van Auschwitzcommandant Rudolf Höss (Christian Friedel) en dat van zijn gezin te zien krijgen. Höss was trouwens niet zomaar een commandant: hij was zowat de opperbaas van het concentratiekamp, en liet er de douches stromen en de kogels knallen tussen mei 1940 en november 1943 en dan nog eens tussen mei 1944 en januari 1945. In zijn ‘pauzeperiode’ kreeg hij promotie en coördineerde hij vanuit Oranienburg de massale deportatie en vergassing van Hongaarse Joden. Hij werd in 1947 voor al zijn inspanningen beloond met een passende strop rond de nek.

Höss woonde met zijn vrouw, kinderen en bedienden in een ‘bescheiden landhuis’ dat aanpaalde aan een stuk buitenmuur van Auschwitz. Enkel een hek scheidde hem van het vernietigingskamp. En dat is natuurlijk de echte zottigheid van The Zone of Interest. Dat oorlogsbeulen ‘na hun werkuren’ brave mensen zijn die hun kinderen graag zien, honden aaien en al eens You are my Sunshine durven neuriën terwijl ze een vers paar kousen aantrekken … nieuws is dat niet. Maar dat Höss zijn stukje hemel op een steenworp lag van de plaats waar meer dan een miljoen mensen door zijn toedoen het leven lieten, is natuurlijk verrückter dan verrückt. En het was niet zomaar een stulpje: Höss’ vrouw Hedwig (Sandra Hüller) maakte er een echte gezinsthuis van met zwembad, bloeiende tuin en alle andere faciliteiten die Hitler voor zijn blonde Ariërs voor ogen had.

Glazer observeert – hij gebruikte verschillende camerahoeken zodat de cast vaak niet wist wat er werd gefilmd – hoe het gezin Höss zich zonder te storen aan de dood om de hoek hun mondaine leventje leidt. Zij het niet zonder ervan te profiteren. In venijnig stekende scènes zien we hoe madam zich wentelt in een bontmantel van een Joods slachtoffer, hoe het personeel een stuk Joods ondergoed mag kiezen en hoe een van de zonen in bed met gouden tanden aan het spelen is. Even wordt het – ocharme – spannend voor Hedwig: wanneer ze te horen krijgt dat haar man Auschwitz moet verlaten omdat hij ergens anders wordt gestationeerd, is haar enige inbreng dat ze het verdammt niet moeten proberen om haar uit haar huis te zetten. En ja, dat is humor.

Glazers scalpeldissectie van waanzin zorgt voor een opmerkelijke kijkervaring met een fijnmazige beeld- en vooral klankkleur. In het echte huis van Höss – dat er nog steeds staat – mocht Glazer niet filmen, dus liet hij aan een andere zijde van de buitenmuur van Auschwitz een huis bouwen dat er als twee druppels water op leek. De lucht is continu gevuld met donkere rookwalmen die duiden op het constante draaien van de verbrandingsovens, en elke scène in of aan het Hössenhuis is gevuld met het geluid van krijsende slachtoffers, paffende schietgeweren, brullende Duitsers, drammende machines en doffe ellende. Continu, zonder ook maar een seconde adempauze. Zelfs de haan wou of durfde er niet naar kraaien. Want ook het huispersoneel wist wel beter dan zich tegen hun bazen te keren.

The Zone of Interest baadt in een draaikolk van subtiele spanning en psychologische walging: dus ja, die meesterwerkvlaggen … het is te begrijpen dat ze wapperen. Wat het best jammer maakt dat Glazer geen genoegen nam met die ratelende fijnmazigheid. De monotone bubbel werkte, en andere ingrepen van de cineast sleuren je daar uit. Een in nachtkijkerperspectief gefilmde nevenplot van een meisje dat stiekem voedsel achterlaat voor werkkampgevangenen is meer farty dan arty, de soundscapes van Mica Levi maken de prent verboden terrein voor iedereen met een pacemaker, en ook het eind waarin er plots een iets te nadrukkelijk uitvergrote focus komt te liggen op de psychopatenkant van Höss had in se niet gehoeven daar toen al meer dan duidelijk was wat de man dreef. Met een Schatz, ich bin wieder zu Hause, Wo sind die Kartoffeln? was Glazer trouwer gebleven aan het kille minimalisme van zijn draaitol des doods.

Kunstbril opzetten dus als je The Zone of Interest aan je geestesoog laat passeren. Voor maximale immersie zoals dat heet.