Cineast Gus Van Sant laat zich niet voor een gat vangen: stevig geworteld in de ondergrond van de onafhankelijke cinema (en aanvankelijk zelfs even in die van de undergroundcinema), maar daarnaast niet vies van uitstapjes naar het commerciëlere werk (To Die For, Good Will Hunting, de remake van Psycho). Toch schijnt zijn hart vooral te kloppen voor projecten die hij (ver) buiten het bereik van geld tellende producenten of andere bemoeizuchtige stoorzenders kan realiseren. Van Sants oeuvre is alvast geen spek voor ieders bek: vooral zijn laatste films Gerry, Elephant en Last Days werden op evenveel applaus als hoongelach onthaald. Van Sant is immers een man met een eigen stijl en verteltrant, en schrijven dat het er nogal eens ‘traag’ durft aan toe te gaan is het understatement van dit stukje leesvoer. Zelf gingen we niet echt door de knieën voor hogervernoemde prenten (en ook Van Sants gelauwerde ‘lost generation’-cinema à la Drugstore Cowboy warmde ons niet op). Maar kijk, blijkbaar heeft elke cinema-auteur toch minstens een meesterwerk in de genen zitten. We zijn ditmaal niet alleen gecharmeerd door Van Sants Paranoid Park, we zijn er zelfs compleet door overdonderd.

Nochtans bevat Paranoid Park veel elementen uit Van Sants andere (recente) prenten: veel shots van wandelende mensen, vaak weinig dialogen en meer nadruk op gevoelsstemming dan op plotverwikkelingen. Centraal in deze adaptatie van de roman van Blake Nelson staat de zestienjarige skater Alex. Zijn puberteitsjaren lopen niet van een leien dakje: gescheiden ouders, een vriendin waar hij vooral apathie voor voelt, en schoolbanken die hem de zin van het leven nog niet hebben laten ontdekken. Alex’ grootste uitlaatklep is skaten. Hij voelt zich aangetrokken tot het beruchte Paranoid Park, een kweekvijver voor skatetalent dat echter vooral bestaat uit zwervers en andere dropouts. Toch voelt Alex er zich thuis en wordt hij geaccepteerd door de andere ‘hangjongeren’. Op een nacht loopt het mis: Alex springt op een goederentrein en wordt opgemerkt door een nachtwaker. Tijdens de daaropvolgende schermutseling gebeurt er iets dat Alex’ leven en waardebesef voor altijd zal veranderen…

Rechtlijnig gezien bedient Paranoid Park zich van een voorspelbare plot. Van Sant omschrijft de film zelf als een tienerversie van Dostojevski’s 'Schuld en Boete'. Hij kiest echter niet voor een lineaire aanpak en vertelt het verhaal stevig door elkaar geklutst. De ware toedracht wordt pas halverwege de film duidelijk (in een scène die geheid een ‘holy shit’ ontlokt). Van Sant laat ons mondjesmaat kennismaken met de protagonist: het is snel duidelijk dat er iemand is gestorven vlak bij Paranoid Park, maar hoe en waarom dat in het verhaal van Alex wordt aanvankelijk doodgezwegen. De narratie verloopt via meer dan een invalshoek: zo zijn er extracten uit een brief die Alex schrijft, en waarvan de ware toedracht pas met mondjesmaat wordt vrijgegeven. Sommige scènes krijgen we meermaals te zien, en bij het eind zijn de vragen nog steeds even groot als de antwoorden. Van Sant laat veel zaken in het luchtledige: in plaats van ze te tonen of uit te spellen, is het vooral de kijker zelf die conclusies kan proberen trekken of die in de geestestoestand van de hoofdrolspeler moet zien te geraken.

Die betrokkenheid levert fascinerende en eclatante cinema op. Ook auditief opent Van Sant verschillende registers: hij wisselt soundtracks van Nina Rota uit Fellinifilms af met songs van Elliot Smith en gooit zelfs een flard 'I Can Help' van Billy Swan op de soundtrack. In een zwak moment zou je het stijl boven substantie kunnen noemen, maar die schijn bedriegt. Paranoid Park is in de eerste plaats een realistische tienerprent wars van Hollywoodclichés of exploitatietoetsen. We mogen er alvast niet aan denken welke ondertoon Larry Clark in deze film zou hebben gestopt. De vertolkingen zijn uitstekend, zeker als je weet dat zo goed als iedereen nog geen acteerervaring had en bijna letterlijk van de staat werden geplukt. In dat opzicht is Gabe Nevins (die Alex vertolkt) zelfs ronduit sensationeel. Enkel Taylor Momsen (Jennifer) had al enige substantiële acteerervaring en behoort inmiddels tot de vaste cast van de tv-serie Gossip Girl.

A-Film heeft zijn best gedaan om boeiende extra’s toe te voegen aan deze fascinerende film. Van Sant doet in een interview met de Belgische filmjournalist Chris Craps zijn visie over de film uit de doeken. Dat Van Sant tijdens de vraag- en antwoordsessie nogal veelvuldig zit te hoesten is hem vergeven: zeker omdat de cineast ons op korte tijdsspanne toch heel wat nuttige achtergrondinformatie meegeeft. De (van een Franstalige narratie voorziene) featurette 'In het doolhof' doet eerst netjes Van Sants carrière uit de doeken (al zijn films komen aan bod) vooraleer zich te focussen op Paranoid Park. De film wordt heel vakkundig ontleed: moet je maar eens kijken hoe de officiële filmposter (tevens hoesfoto van de dvd) met een fijn scalpel wordt geanalyseerd.

Echte fans van Gus Van Sant halen met dit pakket trouwens nog meer lekkers in huis. Op het tweede schijfje staat immers de debuutfilm van de regisseur. Het uit 1985 stammende Mala Noche was hiervoor bijna niet te vinden en het zag er naar uit dat deze groezelige zwartwitfilm voor altijd tijdens retrospectieves in arthousebioscopen zou blijven ronddwalen. Grote cinema is Mala Noche (**) geenszins: het verhaal van een homofiele jongeman die een relatie begint met twee jonge illegale Mexicaanse immigranten lijkt vooral een vingeroefening voor Van Sants latere My Own Private Idaho. Maar toch, het feit dat A-Film deze obscure debuutfilm toevoegt aan dit pakket is enkel maar toe te juichen, zeker omdat hij tijdens de extra’s ook nog wordt toegelicht en zo een treffend voorbeeld geeft van de weg die Van Sant heeft afgelegd als regisseur. Een niet te versmaden cadeautje voor cinefielen dus, deze double bill.