De bestsellende en in ruim twintig talen vertaalde fantasieroman The Last Unicorn van Peter S. Beagle was al kort na zijn verschijning in 1968 gegeerd filmgoed. Maar tot een deal kwam het niet, en diverse onderhandelingen met potentiële animatiepartners sprongen af.

Uiteindelijk toonden Arthur Rankin Jr. en Jules Bass zich geïnteresseerd. Die hadden met hun Rankin/Bass Productions ettelijke televisieklassiekers op hun naam staan, zowel met stop motion als met traditionele animatie. Beagle was aanvankelijk niet opgezet met de deal die de twee hadden gesloten met de productiefirma, maar moest naderhand toegeven gecharmeerd te zijn door de ideeën van Rankin en Bass die naar goede gewoonte overvloedig samenwerkten met het Japanse animatiehuis Topcraft, de voorloper van de latere Studio Ghibli. Meer zelfs, Beagle – die zelf het script voor de animatieverfilming schreef – zei naderhand dat hij zich geen betere adaptatie van zijn boek had kunnen voorstellen.

De verdere omkadering zorgde voor een Disneywaardige reputatie: stemmenwerk van onder meer Mia Farrow, Alan Arkin, Christopher Lee, Jeff Bridges, Angela Lansbury, Keenan Wynn en Rene Auberjonois en een orkestrale soundtrack van topproducer Jimmy Webb die vocaal werd ingekleurd door de popgroep America.

Het script blijft trouw aan het boek: een vrouwelijke eenhoorn ontdekt dat ze de laatste van haar soort is, en verlaat haar idyllisch bos om uit te zoeken of er toch nog soortgenoten zijn. Die tocht leidt naar het rijk van ene koning Haggard waar naar verluidt een roze stier jacht maakt op eenhoorns. Onderweg heeft de eenhoorn verschillende ontmoetingen waaronder een met de magiër-in-wording Schmendrick die haar lot voor eens en altijd zal veranderen.

Het onevenwichtige script en dito animatie maken van het charmant ogende The Last Unicorn een film met twee maten en gewichten: af en toe is de magie tastbaar, maar even af en toe loert de verveling om de hoek waardoor de emoclimax minder vonkt dan waarschijnlijk de bedoeling was. Ook de distributie kende twee maten en gewichten. Universal had een deal om alle producties van Associated Film en ITC in Amerika te verdelen, maar de studio bleek niet echt onder de indruk van het resultaat en wilde er niet in investeren. Universal verkocht de distributierechten vervolgens aan New World Pictures, maar ook die haakten af. Waardoor de onafhankelijke distributeur Jensen Farley de film uiteindelijk in de zalen bracht. Zij het in een versie waaruit tien minuten werden weggeknipt.

De volledige versie kwam er naderhand wel op video/dvd en werd ook in Europa in de zalen uitgebracht. Zij het niet meteen. Het was pas toen de film een hit werd in Duitsland in het najaar van 1983 dat de film ook in andere landen werd opgepikt. Zij het met de nodige marge: in België kwam de release eind 1984, in Frankrijk eind 1985 en in Engeland in de zomer van 1986. In Japan ging de film zelfs pas in 1987 in première. Ook de soundtrack volgde een grillig pad: in Duitsland werd het in navolging van de film een goedverkopende schijf, en de titeltrack deed het vrij aardig in de Duitse hitparade. En dat terwijl de score niet eens werd uitgebracht in Amerika.

Beagle probeerde naderhand nog om een live-actionverfilming van zijn boek van de grond te krijgen, zelfs met de steun van Christopher Lee die al een fan was van het boek lang vooraleer hij stemmenwerk deed voor de animatieversie. Maar dat project verschroeide uiteindelijk in de vlammen van de development hell. Wat niet wil zeggen dat Beagle zijn eenhoorn met de gouden eieren losliet: er volgden twee lokale theaterproducties – een in Seattle en een in Chicago – en in 2005 schreef hij Two Hearts, een kortverhaal dat dienst deed als sequel op The Last Unicorn en dat naderhand werd gevolgd door nog een handvol andere kortverhalen met Schmendrick in de hoofdrol. En dan geraakte hij ook nog verwikkeld in een dispuut met de rechtenhebbers van de animatiefilm omdat hij zijn beloofde aandeel in de winst en merchandising niet zonder slag of stoot kreeg uitgekeerd.