Het was een flinke halve pagina destijds in de krant. Het bericht dat in Duitsland een film was gemaakt waarin Adolf Hitler centraal stond. De man die voor deze film de rol mocht vertolken van de führer, Bruno Ganz, zou het allemaal bijzonder overtuigend brengen en ook heel sterk gelijken op de Hitler van een slordige 60 jaar geleden. Men wees onmiddellijk op het gevaar van zo'n film. De vrees bestond dat neo-nazi's zich zouden laten inspireren door de gebeurtenissen op het witte doek en uit deze laatste levensjaren van hun held inspiratie zouden halen om acties te ondernemen die maar weinig politieke partijen in België zouden kunnen appreciëren. De journalist die het bewuste artikel schreef in de krant had de film allicht (nog) niet gezien want van enig gevaar of risico is op geen enkele manier sprake. Want de indruk die Adolf Hitler achterlaat in deze film is er één van een zielige, zieke, gestoorde, machtswellustige, egoïstische gek. Heel passend bij de titel van deze film: er wordt geen minuut screen time gespendeerd aan de aanloop naar de laatste levenstijd van Hitler. Men gaat van start met de recrutering van de secretaresse van de führer die zich al heeft verscholen in de bunker onder de Rijkskanselarij in Berlijn tijdens een novembernacht in 1942. Omringd door officieren die een blindelings vertrouwen hebben in hun leider en bereid zijn hem te volgen tot het bittere einde indien nodig. Vijf dames staan op een rij, heel nerveus heel opgewonden want over enkele minuten zullen ze oog in oog staan met de absolute leider, de man waar iedereen zo naar opkijkt, een figuur die Europa in zijn macht lijkt/leek te hebben. De man in het grijze soldaten-pak vraagt om nog wat geduld. Want de führer geeft zijn hond eten. Dat begrijpen de vijf sollicitanten natuurlijk maar al te goed. Alsof een redelijk denkend mens er iets voor zou voelen om te gaan werken in opdracht van iemand bij wie het belang en het welzijn van een viervoeter primeert boven een eerste kennismaking met de vrouw die zijn persoonlijke secretaresse zal worden. Hitler is niet gehuwd dus zijn secretaresse wordt één van zijn belangrijkste vertrouwenspersonen. Maar eerst de hond dus. De hond eerst.

Als openingsscène van de film zet het alvast de toon. Een prioriteit die heel typerend is voor de man die even later het kamertje binnenstapt.  En na het schudden van vijf handjes al zijn keuze heeft gemaakt. Het is de 22-jarige Jungfrau Junge die even later een eerste brief mag tikken voor hem. En 2 jaar later ook het (politiek) testament van Adolf Hitler... Op dat ogenblik kunnen de Duitse troepen hun veroverde posities nog maar met heel veel moeite vasthouden. Het Rode Leger lijkt stilaan greep te krijgen op de situatie én op Berlijn, het einde van het Derde Rijk lijkt onafwendbaar. Maar ondanks de uitzichtloze situatie waarin men zich bevindt is Adolf Hitler onder geen enkele voorwaarde bereid om te capituleren. De dagelijkse vergadering met zijn bevelhebbers maakt de situatie nochtans overduidelijk. En toch blijft Hitler orders geven en ziet hij troepenbewegingen (van groepjes soldaten die eigenlijk nauwelijks nog bestaan) als oplossing. En is er niemand die hem tegenspreekt of zijn orders durft in twijfel trekken... Eigenlijk vormde het boek Der Untergang: Inside Hitler's bunker: The last days of the Third Reich van Joachim Fest de basis voor deze film. Daar zat nog een schakel tussen, scenarist Bernd Eichinger die voor het eerst met het boek kennismaakte in een artikel in Der Spiegel. Net zoals zovelen allicht was hij al jaren geïntrigeerd door het 'Derde Rijk' en probeerde hij te achterhalen hoe het mogelijk was dat zoveel mensen opgeslokt werden door een massa-hysterie van die proporties, met de gekende verschrikkelijke gevolgen voor miljoenen mensen... Rond datzelfde ogenblik verscheen nog een boek (van Hitler's secreatresse Traudl Junge) met de titel Bis zur letzten Stunde wat een dankbare aanvulling betekende voor Eichinger die het scenario voor deze film zou gaan schrijven.

Der Untergang werd wat de buitenopnames betreft opgenomen in Sint-Petersburg. Nadat de 'location scouts' niet konden vinden wat ze zochten in Bulgarije en Roemenië bleken de veelal door Duitse architecten gebouwde huizen in de straten van Sint-Petersburg perfect als locatie voor Berlijn. De bunkeropnames vonden plaats in de Bavaria Studio's in München. De makers van Der Untergang wilden met deze film een soort antwoord vormen op vroegere films rond Hitler. Want wie anders dan de Duitsers zelf konden dit het best verfilmen? We kunnen hen echter niet volledig volgen in hun bewering dat Hitler afgeschilderd wordt op een genuanceerde manier. Het klopt dat er in de film nogal wat aandacht besteed wordt aan de privé-omstandigheden van zijn leven. De avondmalen bijvoorbeeld die voor hem een gelegenheid waren om zijn waanzinnige toekomstvisies nader toe te lichten. Maar ook ruimte lieten om een (welgemeend?) complimentje te geven aan wie rond de tafel had plaatsgenomen. Maar die scènes worden overschaduwd door de wervelende, ongenadige woede-uitbarstingen van Hitler die aantonen dat hij een onberekenbaar man was, koleriek, gevaarlijk. Zonder respect voor wie of wat dan ook. Wanneer men stelt dat al tienduizenden van zijn beste, jonge soldaten gesneuveld zijn antwoordt hij zonder de minste emotie daar dienen ze toch voor?... Hitler sleurde zijn volledige achterban, zijn compleet gevolg mee in zijn val. Hijzelf koos voor de gemakkelijkste oplossing: zelfmoord. Als een lafaard. De anderen moesten vechten tot het bittere einde, mochten zich niet overgeven aan de vijand, dat was hen uitdrukkelijk verboden. Bruno Ganz brengt zijn rol bijzonder overtuigend. Qua verschijning heel gelijkend op de belangrijkste man uit de archief-beelden die iedereen ouder dan 30 ooit wel eens zag op tv en nog ergens in zijn hoofd heeft zitten. Der Untergang voldoet niet aan de definitie van een klassieke oorlogsfilm. De prent focust zich (gelukkig) volledig en enkel maar op het Hitler-einde. Het leed van de bevolking komt nauwelijks in beeld, de vernietiging van de Joden komt met uitzondering van de slotbeschouwingen op het einde van de film nauwelijks ter sprake. Het belet niet dat het aangrijpend of grof kan zijn. De scène waarin mevrouw Goebbel de kamer binnenstapt waar haar zes slapende kinderen in bed liggen en wat hierop volgt is waanzinnig. Voor Bruno Ganz was de scène waarin het zestal even daarvoor nog Kein schöner Land in dieser Zeit zingt waarbij er zelfs eentje op zijn schoot zit, de moeilijkste scène van de ganse film. Het was voor ons niet alleen daar even slikken.