Je houdt ervan of helemaal niet. Stanley Kubrick is door velen verguisd terwijl anderen hem de hemel in prezen. Maar het is toch zijn unieke visuele stijl die ervoor zorgde dat hij in zijn carrière meermaals een waardering kreeg die leidde toch heel wat nominaties en filmprijzen. De filmmaker had een hekel aan het repetitieve en het imiterende aspect van filmmaken wat leidde tot bijzondere en op vele vlakken afwijkende films.

Nadat zijn vader, een arts, hem had overtuigd om zich verder te gaan bekwamen in fotografie, een hobby die Stanley Kubrick ook al op aanwijzen van zijn vader als tiener al een tijd beoefende, ging Stanley Kubrick eind de jaren ’40 werken voor het blad Look. Maar de voldoening in die job ontbrak én Kubrick was al zo geïnteresseerd geraakt aan film tijdens zijn opleiding in de middelbare school dat hij besloot om zijn eerste film op te nemen. De documentaire kortfilm Day of the Flight was het resultaat, hij verkocht die aan RKO-Pathé voor een schamele 4.000 dollar en hield er zelf maar 100 Dollar aan over.
Na het opnemen van nog een kortfilm voor RKO volgden er twee langspeelfilms waarbij Kubrick van alle betrokkenen eiste dat hij op vlak van creativiteit carte blanche kreeg. Een verregaande eis die leidde naar de twee spannende thrillers Fear and Desire (1953) en Killer’s Kiss (1955), gefinancierd met geld dat hij had geleend van familieleden en vrienden wat gelijk stond met een heel beperkt budget. Het leek wel een beetje een one man show want behalve het acteren deed Kubrick heel veel, bijna alles behalve het acteren eigenlijk : hij schreef niet alleen het scenario, hij regisseerde, bediende de camera (inbegrepen het laden ervan) én was verantwoordelijk voor het monteren. De kwaliteit op filmvlak stond echter in schril contrast met wat de pers ervan vond. Die verweet de filmmaker dat de twee producties pretentieus, slap en langdradig waren.
In 1954 richtte hij met producent James B. Harris een eigen productiebedrijf op. Dat zorgde niet alleen voor meer geld maar ook voor een cast en crew die performanter was dan wat daarvoor mogelijk was. Harris zorgde er voor dat Kubrick met zijn volgende project, het donkere drama The Killing (1956), zijn ding kon doen. Met de film profileerde de regisseur zich als een onafhankelijk filmmaker en nadat de prent ook positief werd onthaald door critici nam de aandacht voor zijn werk enkel maar toe. Met de anti-oorlogsfilm Paths of Glory (1957) maakte hij niet alleen een film die de militaire praktijken, de psychologie die hiermee gepaard gaat en bijgevolg de hypocrisie van het militair apparaat aan de kaak stelde, het werd ook duidelijk dat Kubrick op vlak van compositie en camerabewegingen heel wat had geleerd uit het verleden. Kubrick werkte voor de film met enkel de belofte om een percentage van de opbrengst uitbetaald te krijgen. Hij kreeg dus geen salaris voor zijn werk en ondanks dat zijn film positief werd onthaald door de critici bracht hij maar weinig geld op.

Het was Kirk Douglas die de hoofdrol had in de film die er voor zorgde dat Kubrick in de regisseursstoel mocht plaatsnemen voor Spartacus, waarvan Douglas uitvoerend producent was, in de plaats van de aanvankelijk voorziene Anthony Mann. Kubrick had daarmee zijn eerste Hollywood-film te pakken alhoewel de opnames niet altijd even vlot verliepen. Hij kreeg het regelmatig aan de stok met de cast in de film, opgenomen in het voor die tijd bijzondere Technicolor dat hierdoor op technisch vlak de jaren ’50 typeerde.

De op persoonlijk vlak minder aangename ervaring bij het draaien van de film én zijn streven naar een grotere onafhankelijkheid én nog meer creatieve controle over het maken van zijn films zorgden er mee voor dat Kubrick verhuisde naar Londen. Daar maakte en produceerde hij in de volgende dertig jaar maar zeven films, telkens wel met zin voor detail en onderling bijzonder verschillend van elkaar. In die periode maakte hij een film gebaseerd op Lolita, de controversiële roman van Vladimir Nabokov die op dat moment heel populair was. In Lolita, overigens opgenomen in Amerika, is te zien hoe een man van middelbare leeftijd een 12-jarig meisje ziet als zijn jeugdliefde (!). Op het gegeven kwam vanzelfsprekend veel kritiek wat er voor zorgde dat Kubrick de film niet kon draaien op de manier zoals hij het zag en het gevecht moest aangaan met de censuur waardoor het meisje in de afgewerkte film werd voorgesteld als een veertienjarige…

Dr. Strangelove met Peter Sellers in drie rollen (!) volgde, een satirische komedie ondanks het feit dat men er aanvankelijk van uit ging dat men een thriller over een nucleair armageddon zou gaan maken. Kubrick toonde met de prent aan dat de mens de neiging had om zichzelf te vernietigen waardoor men hem vanaf dan aanzag als een koele, kille, zelfs onmenselijke filmmaker, iets wat hem voor de rest van zijn carrière zou achtervolgen.

Stanley Kubrick stond altijd pessimistisch en wantrouwend ten opzichte van de regulerende en sturende eigenschappen van de maatschappij wat mede de verklaring is voor het bijtende cynisme in een aantal van zijn films. Het was dan ook niet verrassend dat hij de sciencefiction-klassieker 2001 : A Space Odyssey (1968) maakte, een film waarbij de sterfelijkheid van de mens en vooral de manier waarop die wordt gedomineerd door de technologie, centraal staat. Filmtechnisch en al zeker op vlak van beeldvoering groeide de prent waar maar meer dan vier jaar werd aan gewerkt (!) uit tot een heuse mijlpaal én een film die op vlak van stijl een expliciete invloed had op heel wat (sciencefiction) films die de volgende decennia zouden gemaakt worden, zeker op het vlak van de manier waarop het buitenaardse wordt in beeld gebracht. De speciale effecten in de film waren voor die tijd grensverleggend.
Wie tot hier gelezen heeft begrijpt heel goed dat A Clockwork Orange volgde, door de New York Film Critics onthaald als Beste film van het jaar. Gebaseerd op de roman van Anthony Burgess schetst de filmmaker hierin een maatschappij die kreunt onder de aanwezigheid van anarchistisch, buitensporig geweld. Enigszins verrassend is dat Kubrick zijn film doorspekte met een soort van duivelse humor waardoor de filmbeleving bij de kijkers langer bleef nazinderen. Maar A Clockwork Orange was ook het bewijs dat Kubrick tijdens het volledige proces geen beperkingen meer had en alles kon doen, tonen en filmen zoals hij het wou en absoluut geen rekening moest houden met wat gebruikelijk of gewoon was voor die tijd…

Met de op de Thackerays roman gebaseerde kostuumfilm Barry Lyndon (1975) probeerde hij om de moderne technieken op vlak van belichting en camerawerk uit zijn vorige films te gebruiken in een film die zich in de 18e eeuw afspeelde. Kubrick bande kunstlicht in de film en zorgde voor beelden die perfect aansloten bij de tijd van toen. Hij slaagde er zelfs in, dank zij de bijdrage van cameraman John Alcott waar hij al meermaals had mee samengewerkt, om bepaalde scènes zelfs te filmen bij kaarslicht. Maar ondanks dit huzarenstukje op technisch vlak flopte de film – velen vonden hem te traag – en Kubrick besloot het over een andere boeg te gooien. Hij verfilmde de horror-roman The Shining van Stephen King.

Kubrick was een perfectionist en zijn zin voor detail neigde voor velen naar een ware obsessie. Zeker voor de pers die sommige dingen breed uitsmeerde in de media. Er zaten soms jaren tussen films en dat had te maken met het feit dat Barry Lyndon maar liefst driehonderd draaidagen had bijvoorbeeld. Daarenboven werd tijdens de opnames van The Shining het verhaal de wereld ingestuurd als zou Kubrick acteur Scatman Crothers maar liefst 75 keer gevraagd hebben om een scène waarin hij het portier van een auto dichtsloeg opnieuw te doen…

In 1987 maakte Kubrick Full Metal Jacket waarin het onmenselijke van het militaire apparaat én de (Viëtnam)oorlog nog maar eens centraal stond.

In 1993 trok Kubrick zich terug om in alle rust en stilte en vooral in volstrekte discretie te werken aan een futuristische film met een bijzondere aandacht voor speciale effecten. AI, wat stond voor artificiële intelligentie, was de werktitel maar het project werd nooit afgewerkt.

Van Stanley Kubrick werden meerdere biografieën uitgebracht : Stanley Kubrick Directs (1971) van Alexander Walker en Kubrick : Inside a Film Artist’s Maze (1982) van T.A. Nelson.