Een boekverfilming die tegelijkertijd een kijk is op het maakproces van dat boek: je krijgt waar voor je filmgeld in Ava DuVernays Origin, gebaseerd op (het schrijven van) Isabel Wilkersons uit 2020 stammende non-fictiebestseller Caste: The Origins of Our Discontents.

Een ambitieus boek waarin Wilkerson – die in 1994 een Pulitzerprijs won voor Feature Writing in Journalism – het institutionele racisme in Amerika onder meer koppelt aan de Jodenvervolging tijdens de tweede wereldoorlog, en aan het kastesysteem in India waarin de Dalitgemeenschap steevast onderaan de maatschappelijke ladder wordt gehouden. Op basis van acht pijlers toont Wilkerson dat racisme niet zozeer huidskleurgebonden is, maar dat het voortkomt uit door de hoogste klassen in leven geroepen vernederende en haatzaaiende hiërarchisch-manipulatieve denkpatronen die door de volgende generaties worden overgenomen en verdergezet zonder dat iemand de kern van de zaak nog weet – of wil weten.

Het boek an sich verfilmen zou waarschijnlijk enkel als rasechte documentaire hebben gekund, maar DuVernay koos ervoor om er toch een speelfilm van te maken door eveneens inkijk te geven in de psyche van Wilkerson zelf. En droge kost werd de eigenlijke boekverfilming ook niet, daar heel wat van de stellingen en bevindingen een re-enactment krijgen, gaande van nazivergaderingen tot baanbrekend geschiedkundig onderzoek waarin bevriende blanke en Afro-Amerikaanse antropologen undercover mixen met de blanke en zwarte gemeenschap in racistische zuidelijke Amerikaanse staten.

Klinkt academisch, maar schijn bedriegt. Je ziet een uitstekend doorleefd acterende Aunjanue Ellis-Taylor als Wilkerson weliswaar regelmatig researchen, op een laptop tokkelen en door musea dwalen, maar saai wordt dat niet. Zeker niet omdat de overlappende getuigenissen over historische en hedendaagse rassenongelijkheid – gelinkt aan de brutale moord op de tiener Trayvon Martin in 2012 door een bevooroordeelde burgerwacht – ogenopenend worden verbonden met andere populistische haatpropaganda. Frappant is bijvoorbeeld de wetenschap dat de nazi’s zich voor hun endlösung bedienden van de zogenaamde Jim Crow segregatiewetteksten waarmee de Zuidelijke Amerikaanse staten zonder gêne hun zwarte medemens systematisch in de ban sloegen en toegang tot het normale burgerleven moeilijk maakten.

Inhoudelijk is Origin een echte ogen- en orenopener, maar ook filmisch houdt duVernay je bij de les. Een deel van de film is voorbehouden voor Wilkersons privéleven – waarin de dood van haar echtgenoot, moeder en nicht aan bod komen. Origin houdt je door de onvoorspelbaarheid van de narratieve haak, de passie van de maakster en het inhoudelijke ongemak voortdurend op je qui-vive. Oorspronkelijk zou Origin worden gedraaid voor Netflix, waarop je ook duVernays documentaire 13th – over de link tussen racisme en Amerika’s gevangenissysteem – kan bekijken. Netflix wou Origin pas dit jaar verfilmen, maar duVernay wou het sneller. Voor de komende presidentsverkiezing om precies te zijn, en ook wel omdat ze urgent argumenteerde dat tijd verliezen geen optie meer was, daarmee een link leggend tussen de boekverbrandingen door de nazi’s en de steeds strengere lectuurcensuur die momenteel opmars maakt in Amerika. Zelfs Stephen Kings Carrie werd al in zeven staten in de ban geslagen, miljaardejaar. Origin werd daarop zonder Netflix gemaakt, grotendeels onafhankelijk gefinancierd door duVernay en haar partnernetwerk.

Het resultaat: uitdagende cinema, en dat zonder in geneuzel te vervallen. Vertel het iets minder Pulitzerachtig, krijgt Wilkerson/Ellis-Taylor op een bepaald moment te horen. Een boodschap die duVernay zich ook eigen heeft gemaakt. Zowel voor slechte als goede verstaanders. Al bestaat helaas de kans dat het enkel de reeds wetende tweede groep zal zijn die een boodschap heeft aan de we all stand together (dum dum) boodschap van het boek en de film. Dom dom.