Mythische figuren uit het wilde westen kregen in Hollywood vaak een nog mythischer benadering. In het op een verhaal van genreschrijver Stuart N. Lake gebaseerde The Westerner staat de beruchte ‘rechter’ Roy Bean centraal. Na een roemrijke ‘carrière’ als salooneigenaar, gokker, smokkelaar en zwendelaar slaagde die er aan het eind van de negentiende eeuw in om rechter te worden in een gehucht in Pecos County. De legende wil dat hij vanuit zijn saloon nogal wat doodsvonnissen uitsprak, wat hem de bijnaam the hanging judge opleverde. Een reputatie die door verschillende geschiedschrijvende bronnen echter wordt tegengesproken.

Vast staat wel dat Bean niet zuiver op de graat was en heel wat vonnissen uitsprak om zichzelf te verrijken. Zo riep hij wetten in het leven waar nogal wat toeristen en toevallige passanten het slachtoffer van werden. De meest bekende film over het turbulente leven van Bean kwam er in 1972 met The Life And Times Of Judge Roy Bean van John Huston met Paul Newman in de titelrol. In het uit 1940 stammende The Westerner kroop Walter Brennan in de rol van de corrupte rechter en die kreeg daar prompt zijn derde Oscar voor beste mannelijke bijrol voor.

Naast de feiten en de mythe bevat The Westerner ook heel wat fictie. Zoals de door Gary Cooper vertolkte ‘zadelzwerver’ Cole Harden, die in aanvaring komt met Bean en betrokken raakt in de door Bean gesteunde onderdrukking van landbouwers door veeboeren. Toen Cooper hoorde dat Brennan Bean zou vertolken, probeerde hij om uit de film te stappen. Hij voelde immers aan dat zijn personage ondergeschikt zou zijn aan dat van Bean – zeker als het werd vertolkt door een tweevoudig Oscarwinnaar. Producent Samuel Goldwyn verzekerde hem dat er genoeg vlees aan zijn personage zou hangen, en overtuigde Cooper – al dan niet met contractbreukdruk – om aan boord te blijven. Wat Cooper deed, al liet hij officieel optekenen dat het onder protest was. Een andere reden waarom Cooper de film naar het schijnt niet zo zag zitten was het gebrek aan eigenlijke actie in de narratie. Feit is dat The Westerner niet altijd het midden vindt tussen het Brennan/Bean-verhaal en de scènes waarin Cooper resoluut op het voorplan staat. Dus Cooper had het wel goed gezien. Geestige kanttekening: Brennan en Cooper zouden hierna nog samen in vier andere films te zien zijn, zij het wel in vier films waarin Cooper de eigenlijke hoofdrol vertolkte.

Onder meer gedragen door de derde Oscar van Brennan groeide The Westerner uit tot een genreklassieker, al is het op zich geen echte hoogvlieger in het oeuvre van regisseur William Wyler. Sommige scènes werden trouwens door Lewis Milestone geregisseerd: na het einde van de officiële opnames wou Goldwyn nog nieuwe scènes laten draaien, maar Wyler was toen niet meer beschikbaar omdat hij al op een andere set werkzaam was. Hetzelfde geldt voor director of photography Gregg Toland, die voor de reshoots werd vervangen door Rudolph Maté.

Vuurwerk is er vooral in de scènes die Brennan en Cooper delen, maar helemaal bevredigen doet de in een anderhalfuur geprangde omvangrijke plot waarin zelfs de toneelactrice Lily Langry een belangrijke speelt niet. Dat krijg je zeker als er vijf scenaristen op de generiek staan? Wat niet wegneemt dat The Westerner verplicht kijkvoer is voor fans van Hollywoods gouden jaren: alleen al de mythevorming rond een film over mythevorming maakt deze ‘botsende’ western de moeite waard.