François Truffaut had een ongelukkige en bewogen jeugd, eigenlijk vergelijkbaar met die van de jonge held in zijn eerste succesfilm The 400 Blows, een periode die hij deels doorbracht op een tuchtschool. Thuis werd hij immers totaal genegeerd, zelf voelde hij zich mis begrepen. Toen hij vijftien was werkte hij nog in de fabriek maar had toen al een bijzondere interesse voor film en bracht de meeste van zijn vrije tijd door in de bioscoop. Zijn voorkeur ging hierbij naar de oude films die werden vertoond in de Cinémathique Française. Hij raakte ook nauw betrokken in het opstarten en de organisatie van filmclubs. Zijn interesse in het medium film én een eerste kennismaking met criticus André Bazin zorgden er voor dat hij als recensent aan de slag kon bij het filmmagazine Cahiers du Cinéma, toen nog een belangrijk filmblad dat gekenmerkt werd door de grote invloed die het had op de filmindustrie. Zijn bijdragen werden gekenmerkt door gevatte, heel specifieke kritiek én een bijtend sarcasme. Het zorgde er mee voor dat hij de aanzet was van de Franse nieuwe golf van de Nouvelle Vague. Meermaals was hij verantwoordelijk voor een regelrechte aanval tegen de conventionele Franse cinema die hij omschreef als pretentieus en artificieel. Hij had dan ook een directe invloed op de Auteur Theory die het werk van commerciële Amerikaanse regisseurs ophemelde en obscure regisseurs van actie-films van het B-niveau verheerlijkte tot ware beroemdheden.

Zijn activiteiten als criticus werden onderbroken door zijn dienstplicht. Hij was daardoor noodgedwongen een korte tijd aangesloten bij het leger maar hij deserteerde, werd gevangen genomen én oneervol ontslagen.

In 1954 maakte Truffaut zijn eerste film, een amateurkortfilm opgenomen in 16mm, maar het was vooral zijn tweede kortfilm, Les Mistons (1957) die hem als filmmaker op de kaart zette. Vreemd genoeg was deze charmante, suggestieve film rond de seksuele prikkelingen van een groep jongens tijdens een zomervakantie eerder conservatief, iets wat hij vroeger zelf bij heel wat filmmakers had bekritiseerd.

In 1958 richtte hij zijn eigen filmmaatschappij op : Les Films du Carrosse, met die naam eigenlijk een soort eerbetoon aan Jean Renoir, verwijzend naar diens gekende film La Carrosse d’Or/The Golden Coach. Zijn eerste langspeelfilm werd Les quatre cents coups (The 400 Blows). Daarmee won hij in 1959 de Grote Prijs voor de regie op het filmfestival van Cannes. De film was een grotendeels autobiografisch verhaal van de 12-jarige straatjongen Antoine Doinel, een rol die werd vertolkt door Jean-Pierre Léaud. Deze start van een jarenlange samenwerking met de jonge acteur gaf zijn carrière een flinke boost en zwengelde meteen de prestige van de Nouvelle Vague aan. Doorheen zijn carrière stond het personage Antoine Doinel telkens centraal en was hij te zien in de volgende fases van zijn leven : de adolescentie en het volwassen zijn, vertaald in films als Love at Twenty, Stolen Kisses, Bed and Board en Love on the Run.

Met zijn tweede langspeelfilm Shoot the Piano bracht de filmmaker een ode aan zijn favoriete Amerikaanse regisseurs. In de vermelde film noir combineerde hij humor, suspense en een afwisseling in het gebruik van technische stijlen. Met Jules and Jim wisselde hij het geweer terug van schouder en concentreerde zich op karakterstudies en het creëren van de sfeer van de periode waarin een film zich afspeelde.

Daarna volgde Tirez sur le pianiste, een sombere thriller vol zwarte humor met Charles Aznavour in de hoofdrol.

Truffaut ging er prat op altijd zelf de draaiboeken te schrijven voor zijn films maar hij was ook een bescheiden filmmaker. Zo was hij niet te berooid om toe te geven dat heel wat van zijn successen te danken waren aan de invloed van grootmeesters als Vigo, Jean Renoir en Alfred Hitchcock. De carrière van de Franse filmmaker werd ooit omschreven als een soort van artistieke schizofrenie met als basis de invloeden van de twee grootmeesters Jean Renoir en Alfred Hitchcock. Aan de ene kant was hij een gepassioneerde, romantische humanist als Renoir maar hij had ook een bijzonder grote waardering van de talenten van Hitchcock, iets wat hij zelf in een aantal van zijn eigen thrillers probeerde te benaderen.

Heel straf is dat hij op een gegeven ogenblik twijfelde of hij met Patricia, de dochter van Alfred Hitchcock, dan wel met één van Renoirs nichten zou gaan trouwen. Uiteindelijk huwde hij met de dochter van een Franse producent met de naam Morgenstern. Haar bruidsschat gaf hem de mogelijkheid om de meeste van zijn films vanaf dan zelf te gaan produceren.

In 1973 probeerde Truffaut zijn liefde voor de film op zijn publiek over te brengen met de prent Day for Night, een soort behind the scenes rond film in het algemeen waarin hij zelf de rol van regisseur vertolkte.

Hij schreef niet alleen, hij was ook regelmatig mede-producent van films waardoor hij nauw samenwerkte met moderne(re) cineasten. Zo schreef hij de basis voor A Bout de Souffle van Jean-Luc Godard en de scenario’s van Tire au Flanc van Claude de Givray en Mata Hari, agent H21 van Jean-Louis Richard. Samen met Claude de Givray schreef hij ook het verhaal voor La Petite Voleuse/The Little Thief (1988) die postuum werd gefilmd door Claude Miller, jarenlang zijn assistent.

Truffaut was ook regelmatig te zien als acteur, soms in zijn eigen films zoals l’enfant sauvage, La chambre verte en La nuit Américaine. Truffaut was niet alleen te zien in Franse films, zo vertolkte hij ook de niet onbelangrijke rol van de Franse geleerde Lacombe in Close Encounters of the Third Kind (1974) van Steven Spielberg.

De regisseur gaf Laura en Eva Truffaut, zijn twee dochters die hij had met zijn ex-vrouw Madeleine Morgenstern, een rol in L’argent de Poche/Small Change. Truffaut had ook een dochter met de Franse actrice Fanny Ardant.

Er werd ook een autobiografie uitgebracht van de filmmaker onder de titel Les Films de Ma Vie. Hij schreef zelf ook Hitchcock/Truffaut (1983), gebaseerd op een lang interview die hij had met zijn grote voorbeeld. In 1990 tenslotte werd postuum een verzameling van zijn brieven uitgebracht onder de titel François Truffaut Correspondence.

Truffaut stierf aan de gevolgen van een hersentumor.