Fasten your seatbelts. Scenarist Charlie Kaufman kreeg in februari 1998 de opdracht om een scenario te schrijven gebaseerd op The Orchid Thief, een non-fictie book van Susan Orlean, journaliste voor 'The New Yorker'. Een opdracht die hij semi-gretig aannam, maar al gauw zat hij met de handen in het haar. De inspiratie wou maar niet komen, en hij begon te twijfelen aan zijn kwaliteiten als schrijver. Een beetje ironisch, daar tijdens zijn impasse Being John Malkovich werd verfilmd. Zijn eerste scenario groeide in de handen van debutant Spike Jonze uit tot een van de origineelste en meest gelauwerde prenten van 1999. Na heel wat valse starten besloot Kaufman het in augustus over een andere boeg te gooien. Hij tackelde The Orchid Thief en startte aan een scenario over een scenarist die met een writer's block kampt en er niet in slaagt om een opdracht tot een goed einde te brengen. Of liever: hij schreef een scenario over Charlie Kaufman die met een writer's block kampt en er niet in slaagt om de bewerking van The Orchid Thief tot een goed einde te brengen. In december 1998 stuurde hij zijn visie naar zijn opdrachtgevers (waaronder Edward Saxon, de vaste producent van regisseur Jonathan Demme), en die weten begrijpelijk niet goed wat ze lezen. Maar kijk wat er gebeurde: ze waren laaiend enthousiast over de aanpak van Kaufman en besloten om zijn gedachtengoed in filmische taal om te zetten. De opnames startten in mei 2001 en een cultfilm was geboren.
Adaptation is een echte puddingfilm geworden. Geen echte structuur, een paar losse verhaalflarden, een gigantische tongue-in-cheek benadering over het schrijfproces in al zijn facetten. De film is één gigantische grap, maar door het over echte personages te hebben die ook daadwerkelijk betrokken waren bij het tot stand komen van de film, is het ook een gigantische originele grap. En een gedurfde: Kaufman geeft openlijk zijn seksuele fantasieën toe voor de productiemedewerkster Valerie Thomas en voor de schrijfster Susan Orlean. Kan je nagaan wat zij moeten hebben gevoeld toen ze Kaufmans scenario lazen. Dat zij en alle andere betrokkenen zo fair waren om openlijk met naam en toenaam hun medewerking te verlenen aan dit project, is een reden voor confetti, feestgeschal en tromgeroffel. Maar Kaufman stopt ook een heleboel fictie in zijn non-fictie. Zo beweert hij dat zijn scenario werd meegeschreven door zijn tweelingbroer Donald Kaufman (een naam die ook op de generiek staat). Alleen heeft hij helemaal geen tweelingbroer, en weerspiegelt de fictieve Donald de duivelse zijde van het succes. Donald schrijft in de film immers wel een succesvol scenario (The 3) door een geijkt pad te volgen en te pikken uit heel wat reeds gemaakte films. En dat terwijl Charlie, die op zoek is naar de originele schoonheid van de passie die borrelt in The Orchid Thief, aan zijn eigen onkunde ten onder blijkt te gaan. Al blijkt de werkelijkheid voor één keer beter dan de fantasie: Charlie triomfeert daadwerkelijk door drie jaar na Being John Malkovich opnieuw genomineerd te zijn voor een Academy Award.

Nicolas Cage laat het actiefilmcircuit waar hij zich momenteel in thuisvoelt heel eventjes achter zich en bewijst dat de wereld van Charlie Kaufman hem als gegoten zit. Hij is tweemaal uitstekend op dreef: als de getormenteerde schrijver die te schuchter is om de kansen rondom hem te grijpen (let op het contrast met zijn manager), en als zijn compleet tegenovergestelde tweelingbroer die vrouwen versiert met catchy openingszinnen uit de categorie Let's push your bush. Meryl Streep kruipt in de huid van Susan Orlean, en Chris Cooper is de hilarisch tragische orchideeëndief John Laroche, op wie Orlean zich baseerde voor haar boek. Ook scriptguru Robert McKee (Brian Cox) is een bestaande persoon. Hoe meer je over Adaptation nadenkt, hoe verstomder je staat dat Columbia deze bizarre kruisbestuiving tussen fictie en non-fictie het groen licht gaf. Er zit dus duidelijk toch nog leven in de niet-popcornfilm.

Of Adaptation ook een meesterwerk is? Helaas niet, want daarvoor is de film vaak te zelfingenomen en verliest hij af en toe zelfs het publiek zonder voorkennis uit het oog. Soms lijkt het alsof je vooraf de ontstaansgeschiedenis van de film moet hebben gelezen om alle grappen te appreciëren en om de vele verwijzingen naar de wereld van Kaufman te kunnen vatten. De scènes die zich afspelen op de set van Being John Malkovich zijn alvast pareltjes waar niet aan te tornen valt. En in het laatste halfuur (waarin Kaufman de filmregels van zijn fictieve tweeling alter ego toch volgt door zowaar met een thrillerstructuur op de proppen te komen) is de ironische stijlbreuk misschien wel grappig, maar het liet mij toch wat op mijn honger zitten. Zeker omdat Being John Malkovich wel een wow-ontknoping had. Wat niet wegneemt dat 90% van de vondsten in deze Adaptation quasi-geniaal zijn. En dat kan bijlange niet van 90% van alle films gezegd worden. Kijken en genieten dus, als je openstaat voor eens iets helemaal anders. Vanaf 19 maart kan je trouwens ook naar de bios hollen voor Confessions of a Dangerous Mind, een andere film geschreven door Charlie Kaufman, en meteen ook het regiedebuut van George Clooney.