Eén succesvolle franchise is blijkbaar niet genoeg voor manneke Cruise. Maand op maand een jaar nadat de vierde “Mission: Impossible” voor gensters zorgde aan de boxoffice, geeft hij met “Jack Reacher” de aftrap van wat een nieuwe succesvolle filmreeks kan worden. Aan bruikbaar materiaal geen gebrek: de Britse misdaadauteur Jim Grant schreef onder zijn pseudoniem Lee Child inmiddels zeventien boeken over de ex-militair annex privédetective Jack Reacher, en per jaar komt er een titel bij.

Voor de eerste adaptatie lieten Cruise en regisseur Christopher McQuarrie (scenarist van “The Usual Suspects”) hun oog vallen op 'One Shot', het negende Reacher-boek, dat oorspronkelijk verscheen in 2005. Voor alle duidelijkheid: de Jack Reacher-romans (en deze film) grossieren niet in grootschalige naar James Bond knipogende actietaferelen zoals de “Mission: Impossible”-franchise dat doet. Zo leunt deze plotgedreven thriller dichter aan bij het gis- en speurwerk zoals dat zo'n twintig jaar geleden populair was in het John Grisham-universum. Waar Tom Cruise trouwens ook geen onbekende in is, getuige zijn succes in 1993 met “The Firm”.

“Jack Reacher” had het bij zijn Amerikaanse première alvast niet voor de wind. Enkele dagen voor de film er in de zalen kwam, stond het land immers in rep en roer door de dodelijke raid op de Sandy Hook School waarbij zesentwintig slachtoffers vielen (waaronder twintig kinderen). De avant-première werd in elk geval afgelast, en wie de openingsscène ziet, weet meteen waarom. Daarin schiet een sluipschutter in een drukbevolkt stadsdeel in Pittsburgh lukraak vijf mensen neer. Onderzoek van het karige bewijsmateriaal leidt de politie naar James Barr, een ex-militair die in Irak fungeerde als sluipschutter. Barr weigert te praten tijdens het onderzoek en schrijft op papier neer dat Jack Reacher hem kan helpen. Meteen zijn laatste wapenfeit daar hij tijdens het transport naar de gevangenis door de andere gedetineerden in een coma wordt geslagen.

Wie is die Reacher en waarom wil Barr dat we hem vinden, is de vraag die openbaar aanklager Rodin (Richard Jenkins) zich stelt. Reacher lijkt welhaast een fantoom: geen papieren of digitaal spoor dat hem kan opsporen, alleen staat vast dat ook hij een militair verleden heeft en van gegoede komaf is. Gelukkig voor Rodin klopt Reacher zelf aan: hij beloofde ooit aan Barr om hem te helpen als hij in problemen zat, en Reacher houdt zijn woord. Hij wordt prompt ingehuurd door Helen (Rosamund Pike), Barrs advocate en Rodins dochter. Zij wil de seriemoordenaar verdedigen uit protest tegen het grote aantal veroordelingen van haar vader die tot de doodstraf leiden. Want wat als er toch ooit eens een onschuldig iemand zou worden veroordeeld ?  Op het eerste zicht zijn er weinig redenen om niet te geloven dat Barr de vijf mensen neerschoot, maar Reacher ontdekt dat er meer aan de hand is. Het bewijsmateriaal is niet zo waterdicht als wordt aangenomen, en wanneer Reacher zelf wordt achtervolgd en belaagd wordt duidelijk dat Barr een strooien pop is in een zaak die helemaal niet is wat ze op het eerste zicht lijkt.

“Jack Reacher” is in wezen een nieuwe one man show van Cruise (“wil je alsjeblief een hemd aantrekken” vraagt Rosamund Pike wanneer hij in zijn blote past paradeert). Het aantal close-ups op zijne Tommigheid is alweer aan de hoge kant, en Cruise doet er alles aan om zijn stigma van superster te cultiveren. Kijk naar de manier waarop hij wordt geïntroduceerd: ladykiller, modefanaat, oneliner spuiende rots in de branding. Voor wie hier gevoelig aan is: zwijmelstand elf vanaf de eerste minuut. Toch is het niet al Cruise wat de klok slaat: een solide bijrollencast met betrouwbare namen als Richard Jenkins en Rosamund Pike zorgt voor een stevig ensemblegevoel. Smullen geblazen is het eveneens van de veredelde cameo van Robert Duvall: op zijn eenentachtigste nog steeds een klassebak buiten categorie. De verrassing in de cast is uiteraard Werner Herzog. De Duitse regisseur van onsterfelijke klassiekers als “Aguirre” en “Fitzcarraldo” en gelauwerd documentairemaker was al eerder werkzaam in Hollywood, maar zonder toegevingen te doen aan het commerciële aspect ervan (“Bad Lieutenant: Port Of Call New Orleans”). Dat zo iemand acteert in een potentiële blockbuster is uiteraard een verrassing van formaat. Niet dat Herzog veel moet doen: als misdadig brein achter de coulissen moet hij vooral angstaanjagend ogen, een taak waar hij zich met verve van kwijt.

Tegelijkertijd is Herzogs personage het zwakke punt in “Jack Reacher”: voor een meestercrimineel wordt zijn achtergrondverhaal nogal stiefmoederlijk behandeld. Zijn beweegreden is nooit echt duidelijk en de finale confrontatie met Reacher levert minder (verbaal) vuurwerk op dan verwacht. Jammer, zeker omdat het boek de achtergrond van Herzogs personage wel duidelijker inkaderde. Los daarvan is “Jack Reacher” voor het grootste deel prima entertainment: McQuarrie countert met een gezonde dosis humor en overzichtelijk gefilmde old school actie: een zegen in tijden van computer gegenereerde camerabewegingen. Of hoe “Jack Reacher” misschien de echte start van McQuarries carrière als regisseur kan zijn, twaalf jaar nadat zijn actiethriller “The Way Of The Gun” er niet in slaagde een groot publiek te bereiken.