Een schot in de roos: zo kan je de première van Nat Parkers grotendeels onafhankelijk geproduceerde “The Birth Of A Nation” op het Sundance Festival in januari vorig jaar omschrijven. Reden voor het handgeklap: een staande ovatie, twee awards (de prijs van het publiek en de grote juryprijs in de categorie drama) en de wereldwijde rechten die er door Fox Searchlight werden gekocht voor het Sundance-record van 17,5 miljoen dollar. Op basis daarvan gingen de Oscarklokken al meteen luiden, wat ervoor zorgde dat de film nogal wat aandacht kreeg voor de eigenlijke release later op het jaar.

Zij het niet noodzakelijk de aandacht die Parker wou. Gaandeweg sijpelde het nieuws door dat Parker en zijn toenmalige kamergenoot Jean McGianni Celestin (coscenarist van “The Birth Of A Nation”) destijds voor de rechter verschenen voor een verkrachtingszaak uit 1999. Parker werd vrijgesproken, Celestin niet – al werd zijn straf naderhand teruggeschroefd. Tijdens Parkers acteercarrière werd geen ruchtbaarheid gegeven aan die zaak. Nu hij echter boven het gras uitsteekt met een project dat hijzelf heeft geregisseerd, geschreven en geproduceerd waarin hij ook nog eens zelf de hoofdrol vertolkt, vangt hij genoeg wind om er wel mee in het openbaar geconfronteerd te worden. De controverse werd verder aangezwengeld door Parkers en Celestins beslissing om een verkrachting in hun scenario te schrijven die niet in de historische documenten staat waarop “The Birth Of A Nation” is gebaseerd. Vooral de zus van het slachtoffer (die in 2012 zelfmoord pleegde) en actrice Gabrielle Union (die in de film een bijrol vertolkt) lieten zich daar al kritisch over uit.

Maar goed, bovenstaande paragraaf heeft uiteraard niets te maken met de film zelf, die volledig los van de controverse staat. Of toch zou moeten. “The Birth Of A Nation” is gebaseerd op een historische slavenopstand in Southampton County (Virginia) in augustus 1831. De revolte duurde twee dagen en zorgde voor nogal wat slachtoffers, vooral bij de zwarte slaven zelf. De opstand werd geleid door de slavenprediker Nat Turner, die na zijn arrestatie werd gelyncht. Parker vertelt zowel het verhaal van de bloederige tweedaagse als het levensverhaal van Turner, die van kindsaf aan slaaf was op een plantage. Zoals altijd het geval is bij ware gebeurtenissen, is niet alles waarheidsgetrouw. Op het moment dat Turner zijn broeders opriep om de wapens op te nemen was hij bijvoorbeeld geen slaaf meer op de plantage van Samuel Turner, terwijl die in de film constant zijn ‘meester’ is. Volgens geschiedkundige bronnen zou Nats opstand vooral ingegeven zijn door religieuze visioenen en overtuigingen, in de film is het meer een logisch gevolg van het onrecht en de brutaliteiten waarmee hij wordt geconfronteerd.

“The Birth Of A Nation” vertelt een verhaal dat mag/moet gezien worden vanuit geschiedkundig standpunt. Al komt het uit filmtechnisch oogpunt misschien te laat, daar Steve McQueens Oscarwinnaar “12 Years A Slave” bijvoorbeeld een veel sterkere prent was. Bovendien lijkt Parker niet altijd te kunnen verhullen dat de film een groot ijdelheidsproject is dat iets te zwaar met een aura van belangrijkheid is omgeven. Getuige de titel: toen D.W. Griffith die in 1915 gebruikte voor zijn magnum opus stond die centraal voor het blanke Amerikaanse verhaal, controversiële KKK-scènes inclusief. Ditmaal kan je interpreteren dat Amerika geboren is op het moment dat de slaven in opstand kwamen en zo de weg naar hun bevrijding plaveiden. Los daarvan staat het natuurlijk mooi om als Afro-Amerikaan uit te pakken met een historische film over onrecht tegen slaven, zeker in een tijd waarin rassenrellen in Amerika terug het nieuws halen – al is daar uiteraard ook toeval mee gemoeid.

Toch kan Parker in zijn sprong van (bijrol)acteur naar ‘belangrijk filmmaker’ niet alle valkuilen vermijden: is het groot aantal close-ups op Parker/Turner nodig voor de karakterontwikkeling of is het toch omdat Parker zoveel mogelijk zijn eigen aanwezigheid wil benadrukken? Niet dat hij de eerste is die dat doet. Integendeel. Waarschijnlijk bezondigt elke regisseur-acteur – en zelfs producent-acteur – er zich aan, maar lang niet iedereen torst historische of maatschappelijke relevantie mee. Mel Gibson droeg die wel op de schouder in “Braveheart”, en vanuit die optiek zal het wel geen toeval zijn dat de laatste minuut van “The Birth Of A Nation” wel heel erg lijkt op het slot van Gibsons historisch epos.

Genoeg stof in elk geval om een boom op te zetten over “The Birth Of A Nation”.  Feit is dat Parkers film kwalitatief grotendeels te licht weegt om puur cinematografisch een must te zijn. Tijdens de beste momenten voel je zeker vuur en passie, maar twee uur lang wordt die vlam geenszins aangewakkerd. De kans dat Parker achter het Oscarnet vist, is dan ook vrij groot. En daar is geen nieuwe “Oscars So White”-polemiek voor nodig, daar het verdict ditmaal puur op kwalitatieve eigenschappen kan worden geveld.