Nooit gedacht dat Dennis Lehanes donkere en gothische pulproman die we in juli 2004 op een zonovergoten zondag uit de boekenkast plukten, zich filmisch zou laten vertalen door Martin Scorsese. Niets in het lekker weglezende boek wijst er immers op dat het proza zich leent voor een welhaast academisch aanvoelende zevendekunstbehandeling. En toch is het net dat wat Scorsese heeft gedaan met Shutter Island: de cineast ziet elke scène als een kans om uit te pakken met vaak subtiele eerbetuigingen aan film noir, Val Newton, Orson Welles, Pressburger & Powell, Kubrick, Hitchock en we vergeten er vast nog een paar.

Minpunt: veel ademruimte krijgt de plot daardoor niet. En het is nochtans een intrigerende premisse: Leonardo DiCaprio is een ‘federal marshall’ die in 1954 naar een eiland voor de kust van Boston reist om er de verdwijning van een vrouwelijke gevangene… excuus, patiënte te onderzoeken die spoorloos verdween uit het plaatselijke zothuis… excuus, mentaal instituut. En dat reizen mag je letterlijk nemen. Het eiland is enkel maar bereikbaar met een ferry, en is als het stormt zelfs afgesloten van de buitenwereld. En de zee is vrij woelig als Daniels koers zet naar het eiland. Op de ferry ontmoet hij trouwens voor het eerst Chuck Aule (Mark Ruffalo), de partner die hem is toegewezen voor het onderzoek. De aankomst op het eiland verloopt alles behalve vlot: de directie, dokters en bewakers van het mentaal instituut Ashecliffe hebben niet veel zin om zomaar mee te werken. Wat raar lijkt, daar de verdwijning van patiënte Rachel Solano een echte hersenbreker is. De vrouw verdween immers uit haar hermetisch afgesloten cel, en er zijn geen sporen van (in)braak te verkennen: alsof ze zomaar in het ijle is verdwenen. Bovendien is het onmogelijk om van het eiland te geraken, en toch levert de speurtocht tussen de woeste rotsen niets op. Daniels begint al snel te vermoeden dat niet alles is wat het lijkt op Ashecliffe: wat is er waar van de geruchten dat de medische staf er experimenten uitvoert op de patiënten?  Hoe ver kunnen Daniels en Aule hoofdpsychiater John Cawley (Ben Kingsley) vertrouwen?  Waar begint de leugen en eindigt de waarheid? Wat gebeurt er in het C-blok, waar de echt gevaarlijke patiënten zijn ondergebracht ?  Hoe staat dat geconnecteerd met de (ook al verboden toegang uitademende) vuurtoren die het eiland domineert? En vooral, waarom heeft Daniels systematisch last van hevige migraineaanvallen die alsmaar erger worden sinds hij voet op 'Shutter Island' heeft gezet ?

Een lekker intrigerende thriller dus, waarvan de rechten reeds in 2003 (het jaar dat de roman van Dennis Lehane verscheen en waarin zijn Mystic River door Eastwood was verfilmd) werden opgepikt. Zowel Scorsese als DiCaprio waren onder de indruk van het boek, en besloten er hun vierde samenwerking van te maken (na Gangs of New York, The Aviator en The Departed). Net zoals Scorsese vroeger veelvuldig samenwerkte met Robert De Niro, heeft hij met DiCaprio een nieuw prijsbeest te pakken. Nochtans lijkt Shutter Island op het eerste zicht niet echt Scorsesemateriaal. Dat was Cape Fear in 1991 ook niet, maar hij bewees toen te kunnen meedraaien in het commerciële circuit (al zette hij het bronmateriaal naar zijn hand met een sterke nadruk op schuld, boete en andere katholieke stokpaardjes). Shutter Island eigent hij zich ook toe, zij het op een andere manier. Als devoot filmliefhebber stopt Scorsese de film boordevol vingerwijzingen en knipogen naar favoriete cineasten en genres. Verwijzingen die vaak zo subtiel zijn dat ze waarschijnlijk aan het grote publiek zullen voorbijgaan. Is dat erg?  Nope, want zelfs als de ‘oh, kijk, die oude thrillers van RKO ademden ook die sfeer uit’-stroomstoten volledig aan je voorbijgaan, heb je nog steeds een dijk van een thriller.

Scorseses bombastische aanpak dreigt af en toe wel veel scènes te versmachten, waardoor het moeilijk is om emotioneel betrokken te raken. Dat zou nochtans moeten, daar Shutter Island eerder een menselijk drama dan een horrorthriller is. Toch blijft het heerlijk overstag gaan voor Scorseses flair en stijl en is het mooi om de oude vos te zien experimenteren als een jonge regisseurswolf. Vaak zit het vernuft in de details: kijk maar naar het camerastandpunt in de executiescène waardoor wat een goedkope flashbackscène lijkt een sterke cinematografische meerwaarde krijgt. En let op het welhaast geile genot waarmee Scorsese zijn camera naar de vele spiraaltrappen laat lonken. En luister naar het afstrijken van een lucifer dat klinkt als een pistoolschot. En dan is er nog de werkelijk overdonderende soundtrack: in plaats van te opteren voor een speciaal gecomponeerde score engageerde Scorsese Robbie Robertson om een compilatie te maken van klassieke muziekstukken. Die kwam op de proppen met een keuze uit het werk van onder meer Ligeti, Penderecki, John Cage, John Adams en Brian Eno, en dat kippenvelklankpalet zorgt voor een magistrale, welhaast demonische omlijsting. Af en toe lijkt het muziek die speciaal is gecombineerd om de duivel hemzelve op te roepen, en getuige de vele demonen die het eiland bevolken is dat alles behalve een ongelukkige keuze.

Shutter Island mag dan misschien niet meteen spek zijn voor de bek van Jan Modaal (we kunnen ons voorstellen dat de film niet meteen het geijkte pad van de blockbusterverwachtingen volgt), maar iedereen met een neus voor echte cinema mag zich opmaken voor een flamboyante rollercoasterrit. Het scenario volgt Lehanes bronmateriaal trouwens heel nauwgezet. Petje af daarvoor, want de eerste draft (nog voor Scorsese en DiCaprio het project opeisten) was eerder een actiefilmaanpak die zou worden verfilmd door Wolfgang Petersen. En nog meer bazuingeschal voor de moedige beslissing om net voor de eindgeneriek een venijnige coda in te bouwen die het slot van de roman alsnog een tikkeltje anders inkleurt zonder aan de essentie te raken. Net zoals Frank Darabont dat deed met Stephen Kings The Mist. Knap werk.