De wilde misdaden die in de jaren tachtig ons land teisterden, vinden filmisch zowaar hun weg naar het witte doek en het zwarte scherm. Vorig jaar brouwde Michael R. Roskam met “Le Fidéle” een fictief en geromantiseerd gangsterverhaal dat de mosterd haalde bij de drieste overvallers die destijds met veel aplomb geldtransporten overvielen, met “Niet Schieten” brengt Stijn Coninx een zo goed als mogelijk waarheidsgetrouwe reconstructie van de laatste aanslag die de Bende Van De Nijvel pleegde in 1985. Een moordpartij op de Delhaize van Aalst op 9 november waarbij kort voor sluitingstijd acht doden vielen, waaronder de vader, moeder en veertienjarige zus van de toen negenjarige David Van de Steen, wiens grootouders vlak tegenover de supermarkt woonden. David werd zelfs ook levensgevaarlijk gewond, toen een gangster van dichtbij zijn been aan flarden schoot. Het feit dat David alles overleefde is een wonder op zich.

Gesteund door zijn grootouders groeide David op ‘in zijn tweede leven’. Alles rond de Bende Van Nijvel bleef hem intrigeren: waarom vonden er nooit gerichte arrestaties plaats, waarom is nooit iemand officieel in staat van beschuldiging gesteld, hoe waarheidsgetrouw zijn de geruchten en onderzoekspistes die de aanslagen politiek en militair inkleuren, waarom werden capabele speurders van het onderzoek gehaald … vragen waar meer dan dertig jaar na de feiten nog steeds geen sluitend antwoord op is. Of die antwoorden ooit zullen komen tijdens het nog steeds lopende onderzoek … wie zal het zeggen? In 2010 liet David zijn verhaal optekenen door journaliste Annemie Bulté in het boek “Niet Schieten, Dat Is Mijn Papa.” Coninx’ film is – net als het boek – in de eerste plaats een portret van een door bruut geweld uit elkaar gerukt gezin, en geen Zodiacaanse ontrafeling van een serieus stinkende doofpotzaak.

Op 9 november 1985 stootte Nana Mouskouri Simple Minds van de eerste plaats van de BRT Top 30, speelden Anderlecht en Club Brugge 0-0 gelijk en was Back To The Future  aan zijn tweede succesweek in de bioscopen begonnen. Voor acht bezoekers van de Delhaize Aalst eindigde toen het leven, voor heel wat gewonden en betrokkenen begon een levenslange lijdensweg en louterende zoektocht. “Niet Schieten” is een film met urgentie. Zowel voor wie zich de aanslagen nog herinnert en wezenloos de tv-beelden zag als voor wie toen nog niet geboren was. Coninx laat de reconstructie van de aanslag aankomen als een wraakroepende mokerslag en filmt sterk verder tijdens het eerste uur waarin omgaan met overrompelend verdriet en aanvaarden van het noodlot centraal staan.

De hoofdrol is eigenlijk niet zozeer weggelegd voor David, maar voor zijn grootvader Albert (vertolkt door Jan Decleir). Tot aan het eind van zijn leven vecht de man tegen de bierkaai om de waarheid te achterhalen, maar hij ziet zich genekt door onzichtbare machten die de doofpot dicht houden en komt zelfs in aanvaring met stompzinnige bureaucratie. Daardoor kan je “Niet Schieten” na een tijdje beginnen zien als “De Grote Jan Decleir Show”, al klinkt dit iets te denigrerend voor een film die op een intieme manier collectieve verontwaardiging een hart en stem geeft.

Misschien ook een brug te ver: het tweede uur als repetitief omschrijven, al overheerst toch ergens het gevoel dat er nog harder of filmtaalkundig uitdagender met de vuist op tafel kon worden geklopt. De compositiepersonages zijn iets te doorzichtig, en de momenten waarop de film zich het elan van een thriller aanmeet (de gewapende confrontatie tussen Decleir en een van de hoofdverdachten op kop) zijn op zijn zachtst gezegd voor interpretatie vatbaar. Ook de acteerprestaties zijn niet altijd toonvast, al dan niet omdat iedereen het moet opnemen tegen de wervelwindslipstream van Decleir die op het eind dan ook nog eens zwaar mag uithalen in een tour de force speech. Wel geslaagd is de inkapseling van het verhaal – vaak aan de hand van archiefbeelden – in het grotere misdaadplaatje, tot aan het in het leven roepen van een Bendecommissie en zelfs de hervorming van het politieapparaat na de smeerlapperijen van Dutroux toe.

Of hoe “Niet Schieten” filmisch geen volledige vuist weet te maken, maar inhoudelijk een splinterbom blijft die het verdient een groot publiek te bereiken.