Weinig fel zonlicht in het uit 1949 stammende Criss Cross, maar wel veel schaduw. Logisch, gezien deze prent in de schaduw staat van betere femme fatale noirs, betere hard-boiled melodrama’s en betere gangsterfilms, en hij het ook moet afleggen tegen betere films uit het oeuvre van regisseur Robert Siodmak zelf. Een schaduwfilm dus, maar wel een met genoeg panache om op te duiken in heel wat lijsten en naslagwerken die onderschatte films onder de loep nemen.

Dat Criss Cross daarin opduikt is logisch: de manier waarop Siodmak de tropen van de film noir, het melodrama en de overvalfilm in een verhaallijn samenbrengt levert op zijn zachtst gezegd aantrekkelijk kijkvoer op. Op de hielen van hun uit 1946 stammende instantklassieker The Killers zetten Siodmak, Burt Lancaster en producent Mark Hellinger de schouders onder de verfilming van de roman Criss Cross van Don Tracy uit 1934. Hellinger mocht het helaas niet meer meemaken: hij overleed al in 1947 op amper vierenveertigjarige leeftijd aan de gevolgen van een coronaire trombose.

Lancaster is de door liefde en lust geplaagde antiheld die ooit (kort) getrouwd was met Yvonne De Carlo. Na de breuk verliet Lancaster Los Angeles om zijn geluk te beproeven en zijn verdriet door te spoelen in andere grootsteden, maar het verlangen naar De Carlo drijft hem terug naar L.A. Waar een smeulende De Carlo zijn nieuwe lading attenties zowaar niet ongenegen is. Maar inmiddels is er een kaper op de kust: De Carlo heeft nu een relatie met gangster Dan Duryea, en ook daar huwt ze mee. Wat De Carlo weliswaar niet tegenhoudt om er alsnog met Lancaster van door te willen gaan. Waarop Lancaster aan Duryea voorstelt om een geldtransport te overvallen in de hoop dat hij in het tumult daarvan samen met De Carlo kan verdwijnen.

Perceptie is veel – zo niet alles – in Criss Cross. Sommigen laken de chemie tussen De Carlo en Lancaster, anderen beschouwen De Carlo dan weer als een van de ultieme femme fatales uit de geschiedenis van de film noir en vinden het jammer dat ze zich maar sporadisch aan het genre waagde: twee jaar eerder was ze ook al samen met Lancaster te zien in Jules Dassins gevangenisthriller Brute Force. Feit is wel dat de centrale relatie tussen de verdoemde geliefden – neen, het loopt niet goed met ze af, beste lezer(es) – zich wat moeilijk laat inkapselen. Op het ene moment vormen ze een epitoom van de übertragische noirromantiek, op andere momenten lijken ze wel tieners gevangen in volwassen lichamen. Lancaster krijgt tegenkanting van zijn moeder en een jeugdvriend/politie-inspecteur die zelfs zijn relatie met De Carlo proberen te dwarsbomen. En dan is er ook nog de manier waarop de toch wel ongebreidelde seksuele passie tussen de twee naar de normering van de toenmalige Hayscode wel heel erg omfloerst dwangbuismatig in beeld wordt gebracht. Zozeer zelfs dat Siodmak nauwelijks zijn toevlucht zoekt tot dubbelzinnige oneliners of vuurwerkvonkende dialogen.

Toch weet Criss Cross zijn eigen schaduw regelmatig af te schudden: de sensuele dansscène waarin Lancaster De Carlo – wiens danspartner in die scène een debuterende Tony Curtis is die hier nog niet eens op de generiek vermeld staat – gadeslaat vonkt en vuurt wel degelijk, en de flashbackstructuur die zich openbaart na de start van de overval bezorgt de narratie eveneens een intrigerend cachet. Al is de flashback binnen de contouren van de noir natuurlijk niet nieuw of vernieuwend te noemen.

Criss Cross is wat je binnen het noir- en het misdaadgenre een deep cut kan noemen: niet op het niveau van de bonafide toppers of stratosfeerscheerders maar wis en waarachtig kwalitatief en interessant genoeg om hem de waardering te schenken die hij verdient. Dat vond ook Steven Soderbergh die in 1995 de remake – of nieuwe verfilming van Tracys roman, het is maar hoe je bekijkt – The Underneath regisseerde. Een film die dan weer een deep cut vormt binnen het omvangrijke oeuvre van Soderbergh. Gesloten cirkels: schoon toch?