Ismail Merchant volgde een opleiding aan het St. Xavier’s College van Bombay en ging later bedrijfskunde studeren in New York. Daar bracht hij zijn opleiding van het master-niveau tot een goed einde. Zijn financiële kennis, gecombineerd met zijn liefde voor film zou in zijn carrière goed van pas komen. Zijn productie van The Creation of Woman (1960) zorgde voor een doorbraak.  De kortfilm was ook de officiële Amerikaanse inzending voor het filmfestival van Cannes dat jaar.
Het was onderweg daar naar dat Merchant James Ivory ontmoette.  Samen besloten ze om Merchant Ivory Productions op te richten en zo Engels gesproken films te maken in India voor de internationale markt.

Merchant zelf was onder de indruk van de visuele pracht van India maar ook om de films te kunnen financieren met de enorme bedragen aan roepie's van Amerikaanse verdelers die op bevroren rekeningen stonden.  Op die manier produceerde hij The Householder, Ivory’s flm over het leven in India, een verfilming van de roman van Ruth Prawer Jhabvala die ook het scenario ervan schreef. De volgende jaren volgden nog Shakespeare Wallah, The Guru en Bombay Talkie. 
Ismail Merchant was de producent van alle films van Ivory in India, Groot-Brittanië en Amerika (!). Hierbij was zijn knowhow op vlak van financiering, budgettering, planning en distributie van cruciaal belang. Merchant ondernam ook enkele pogingen om films te regisseren. De kortfilm Mahatma and the Mad Boy en de tv-documentaire The Courtesans of Bombay waren de eerste twee.  In Custody was de eerste langspeelfilm die hij regisseerde.  De film won vier prijzen van de Indiase regering : Beste film, Beste acteur, Beste kostuums en Beste productieontwerp. Merchant regisseerde ook nog The Proprietor met Jeanne Morreau, Cotton Mary met Madhur Jaffrey, Greta Scacchi en James Wilby maar ook The Mystic Masseur, gebaseerd op de roman van V.S. Naiaul en opgenomen in Trinidad in de winter van 2001.

Na hun Indiase periode gingen de twee zich concentreren op Europese onderwerpen. Voor één ervan, Quartet, werd de roman van Jean Rhys gebruikt als basis. The Bostonians was dan weer gebaseerd op het werk van Henry James. Eén van de grootste successen van de samenwerking tussen de twee was natuurlijk A Room With A View.

Het maken van The Golden Bowl was voor Merchant de veertigste verjaardag van zijn activiteiten als filmproducent.  Opmerkelijk én goed voor een vermelding in het Guinness Book of World Records als het langste partnership in de onafhankelijke cinema.

James Ivory was niet de enige regisseur waar Merchant mee samenwerkte. Zo produceerde hij ook The Deceivers, The Perfect Murder, The Ballad of the Sad Café en Feast of July.

Ismail Merchant is er in zijn carrière vooral in geslaagd om als onafhankelijk filmproducent een aantal minder of niet commerciële projecten te kunnen realiseren en daarvoor de nodige centen ter beschikking te krijgen. Vooral dat laatste ligt zeker niet voor de hand.

In 1996 kreeg Merchant van de Franse regering de onderscheiding Commandeur des art et des lettres, in 2002 de Padma Bhushan in India.

Merchant bracht ook een koekboek uit met de titel Ismail Merchant’s Indian Cuisine en schreef ook Hullaballoo in Old Jaypore : The Making of The Deceivers (1989).  Hij overleed in Londen na een korte ziekte.