Om maar meteen met de voorgevel in huis te vallen: het openingsshot van Lars Von Triers Dogville is fabuleus en natte filmdroom-opwekkend. Het vogelperspectief op een volledige miniatuurstad doet meteen verhopen dat we vertrokken zijn voor een drie uur durend meesterwerk. Want wat heeft Lars Von Trier geniaal uitgedokterd? Hij ziet Dogville als witte doek-theater. Er is dan ook maar één zo kaal mogelijk gehouden theaterset. De gebouwen (op een paar muren na), de struiken en heel wat voorwerpen (en levende wezens - inclusief Moses, de dorpshond) zijn kalklijnen. Wanneer een personage een huis binnengaat hoor je wel een deur open en dicht gaan, maar het enige dat die persoon in kwestie doet is over de kalklijnen stappen. Bijkomende gimmick is dat je zo ook in huizen kan binnenkijken waar ogenschijnlijk niets gebeurt, maar waar je de personages wel hun dagelijks ding ziet doen zoals het bed opmaken, vegen of een boek lezen. Al zal Lars Von Trier het woord 'gimmick' niet graag horen. Het was immers zijn bedoeling om de film zo weinig mogelijk franjes en gimmicks mee te geven, zodat het publiek zich op de emoties en de dialogen kan concentreren.

En dat is nu meteen het verkeerde gevraagd. Het is immers de improvisatie-theatersetting die constant de aandacht vasthoudt. Als er immers één ding is dat Dogville serieus veel schade toebrengt dan zijn het de te lang uitgesponnen dialogen. De film duurt net geen drie uur, en in tegenstelling tot bij andere lange films voel je die lengte ook. Indien Von Trier voor een condensere aanpak had gekozen (en iets minder rond de overkokende pot had gedraaid) dan was dit ongetwijfeld één van de films van het jaar geworden. Nu levert de cineast andermaal een film af die tussen twee stoelen valt. Net zoals bijvoorbeeld Breaking the Waves (ook al te lang, maar wel een prachtig einde), Dancer in the Dark (te experimenteel, niet altijd even geslaagd, maar met een gedurfd en compromisloos einde) dat ook reeds deden.

Dogville is een onooglijk dorpje aan de voet van de Rocky Mountains ten tijde van de Amerikaanse depressie (de jaren '30 dus). Het gehucht heeft slechts een handvol inwoners, die allemaal in een constante soort van winterslaap verkeren. Enkel filosoof-auteur in spé Tom (Paul Bettany, eerder te zien in A Beautiful Mind en A Knight's Tale) wil zijn medemensen af en toe doen nadenken over het leven, maar dat lukt niet altijd. Tot Grace (Nicole Kidman, in een rauwe on-Hollywoodiaanse rol die slechts weinigen zouden aandurven) in Dogville arriveert, op de vlucht voor een geheimzinnige maffiaclan. Tom besluit Grace onderdak te verlenen, en na aanvankelijk geaarzel zien de medebewoners van Dogville de nieuwe aanwinst ook wel zitten. Helaas voor Grace brengt ze ook de slechte eigenschappen van de Dogville-bevolking naar boven. Grace ziet haar nieuwe burgerschap 'beloond' met kortzichtigheid, egoïsme en zelfs sadisme. Met de 'hulp' van een onwillende en onwetende Tom slaagt Grace er echter in om het tij in haar voordeel te doen keren: een ommekeer die echter veel en grote offers gaat vragen…

Als de synopsis eindigt met een vage omschrijving, dan weet je het als lezer wel: de venijnige verrassing zit in de staart, en hoe minder je vooraf weet, hoe beter. Je bent bij deze gewaarschuwd. De reden waarom Dogville tijdens zijn première in Cannes op gemengde gevoelens werd onthaald is minder vaag. Esthetische cinefielen vinden dit ongetwijfeld een meesterwerk, terwijl het merendeel van de kijkers er halverwege ongetwijfeld de brui aangeeft. Patriottische Amerikanen laten bij deze film echter al hun filmvoorkeuren varen en zouden het liefst ettelijke kilo's rot genetisch gemanipuleerd fruit naar Von Triers gooien. Het stadje Dogville is immers een nauwelijks verholen metafoor voor de Verenigde Staten, en die worden niet als de meest aimabele staat ter wereld voorgesteld. Von Trier kreeg ondermeer het verwijt dat hij niet weet waar hij over spreekt, daar hij nog nooit in de States is geweest (hij heeft vliegangst en weigert daarom het Europese continent te verlaten). Waarop Von Trier pareerde dat de crew en cast van Casablanca ook nog nooit een voet in Marokko hadden gezet. Von Trier gaat hoe dan ook de controverse niet uit de weg en kondigde inmiddels reeds twee vervolgfilms aan op Dogville. Kidman toonde intussen reeds haar interesse om de rol van Grace daarin terug op te nemen. Wordt dus vervolgd.

In afwachting van dit alles blijft Dogville een aartsmoeilijke film. Zowel om te doorworstelen, te beoordelen als te loven. De opzet blijft magistraal, de cast uitstekend en de opzet bewonderenswaardig. Maar omdat Von Trier (door de zwaarte van de dialogen en de extreem lange duur voor wat op zich een eenvoudig drama is) andermaal zijn eigen megalomane zelf in het voetlicht plaatst, zal lang niet iedere filmliefhebber onverdeeld gelukkig met de film zijn. Al valt het niet te ontkennen dat Dogville een magnetische aantrekkingskracht bezit. Dit is zo'n film die je na een moeilijke eerste bevalling opnieuw wil gaan zien. Maar dan wel met een zakje zuurstof en een katheder met intraveneuze vitamines binnen handbereik.