Vorig jaar kregen we in januari met Tarantino’s “Django Unchained” een film waarin slavernij dienst deed als achtergrond in een hondsbrutale westernhommage - en waarin al eens mocht gelachen worden. Een jaar later staan de lachspieren buitenspel in “12 Years A Slave”, een nobel en humaan drama dat – behalve de thematiek – niets gemeenschappelijk heeft met Tarantino’s bloedballet. Niet dat een vergelijking tussen beide titels nodig is, maar een mens moet zijn stukje nu eenmaal ergens beginnen, en een vergelijkende studie van de pigmenten van de rode paprika versus die van de gele onder serreglas op het middaguur was hier niet meteen opportuun.

Dat “12 Years A Slave” één van de Oscarfavorieten is, hoeft alvast niet te verwonderen: dit is relevante cinema die ettelijke gruwelijke pagina’s uit de (Amerikaanse) geschiedenis belicht en die ook cinematografisch weet van welk hout pijlen maken. Voor de Britse regisseur Steve McQueen (die eerder al mokerslagen uitdeelde met “Hunger” en “Shame”) is dit meteen zijn meest toegankelijk project zonder dat hij daarvoor een knieval voor het grote publiek maakt. Zijn stijl die vooral gekenmerkt wordt door lange en statische shots is hier nog steeds herkenbaar, maar toch minder opvallend op de voorgrond geplaatst. Water bij de wijn, we zien het Terrence Malick nog niet doen.

McQueen haalde de mosterd bij de memoires van Solomon Northup, een zwarte Amerikaan die als vrij man leefde in het New Yorkse Saratoga, tot hij op een onzalige dag in 1841 van zijn gezin werd weggelokt naar Washington waar hij aan slavenhandelaars werd verkocht. En vervolgens twaalf jaar lang op plantages in het Zuiden verzeilde, waar hij getuige was van de meest barbaarse toestanden, en die eveneens zelf onderging. Northup liet zich ‘weglokken’ door twee zogenaamde circuspromotoren die hem inhuurden omdat hij een begenadigd vioolvirtuoos was. Op een nacht voerden ze hem dronken, en Solomon ontwaakt in boeien geslagen. Waarop hij door twee tussenpersonen wordt verder verkocht aan de wel heel sarcastisch familienaam dragende slavenhandelaar Theophilus Freeman (Paul Giamatti). Eens gekeurd wordt hij gekocht door plantage-eigenaar William Ford (Benedict Cumberbatch). Ford is op zich een goed mens, al verhindert zijn christelijke en vrome visie niet dat hij meestapt in het barbaarse slavernijsysteem en uiteindelijk niets doet om Solomon een menswaardig bestaan te gunnen. Wanneer Solomon het aan de stok krijgt met een racistische voorman (Paul Dano), ziet Ford zich genoodzaakt om Solomon te laten gaan. Lees: verder te verkopen aan Edwin Epps (Michael Fassbender), de eigenaar van een katoenplantage. Een oord der verschrikkingen waar Solomon de rest van zijn slavenleven zal doorbrengen.

Na zijn bevrijding schreef Solomon zijn verhaal neer in een getuigenis die kort na de publicatie van Harriet Beecher Stowes klassieker 'Uncle Tom’s Cabin' verscheen. In de twintigste eeuw ging dat boek ietwat verloren, tot twee historici het in de jaren zestig terug onder de aandacht brachten, en Northups verhaal ruim honderd jaar na zijn dood aan een nieuwe generatie werd meegegeven. En ditmaal bleek het boek een blijver: zozeer zelfs dat er in 1984 een televisieadaptatie van het boek werd gedraaid. Met de grootschalige verfilming van Steve McQueen staat het verhaal nu uiteraard blijvend in het collectief bewustzijn gegrift. Inmiddels zijn er zelfs verschillende audioversies beschikbaar van het boek, waarvan eentje volledig ingesproken door Louis Gossett Jr: je weet wel, de kwade sergeant uit “An Officer And A Gentleman”.

Puur academisch bekeken verschilt “12 Years A Slave” in niets van andere slavernijfilms. Je weet als kijker dat je heel wat mensonterende toestanden gaat te zien krijgen en dat de dialogen bol staan van niggers, boys en whippings. Een been there, done that-wetmatigheid die gelukkig snel gedeeltelijk wordt ontkracht omdat McQueen op een naar de keel grijpende manier de 'ethiek' van de slavenhandel blootlegt: hoe Afro-Amerikanen als dieren werden gevangen en daarna als willekeurige koopwaar via groot- en kleinhandel werden ‘gedistribueerd’. De statige en elektrificerende vertolking van Chiwetel Ejiofor doet de rest. Of toch minstens een stuk daarvan: debutante Lupita Nyong’o is even impressionant als getormenteerde slavenvrouw Patsey, en Michael Fassbender excelleert als rotzak buiten categorie die niet eens in de rij mocht gaan staan toen de minions van God op de zesde dag het goed fatsoen uitdeelden. Brad Pitt duikt in het laatste halfuur trouwens ook even op in een sleutelrol: niet zozeer om zijn bankrekening te spijzen, maar eerder om het project (waar hij als coproducent bij betrokken is) verder te ondersteunen.